در حال ویرایش ابوبکر کرجی (بخش)

=== در آب‌شناسی ===
کرجی چهره‌ای تابناک در تاریخ [[مهندسی]] ایران و جهان به‌شمار می‌رود که در زمینهٔ پیدایش [[آب‌های زیرزمینی]] و راه‌های استخراج آن‌ها نظریه‌ها و روش‌ها و اختراع‌های بدیعی داشته‌است.

کرجی جریان [[آب]] را از نقطه‌ای به نقطهٔ دیگر به وجود اختلاف سطح بین دو نقطه وابسته می‌داند.<ref>{{پک|فرشاد|۲۵۳۶|ک=تاریخ مهندسی در ایران (از آغاز تا قرن حاضر)|ص=۶۰۳}}</ref> وی در کتاب «[[استخراج آب‌های پنهانی]]» در رابطه با چگونگی پیدایش [[چشمه]] می‌نویسد:
{{نقل قول|... هیچ آب جاری یا جوشنده‌ای [فوران کننده] در سطح زمین یا در شکم آن وجود ندارد مگر آنکه فاصله منبع آن از مرکز زمین دورتر از فاصله محلی باشد که بر سطح زمین ظاهر می‌شود و جاری می‌گردد یا فوران می‌کند، وضع آب چشمه به هیچ وجه غیر از این نمی‌تواند بوده باشد.<ref>{{پک|کرجی|۱۳۸۸|ک=انباط المیاء الخفیه|ص=۲۱۲}}</ref>}}

کرجی معتقد بود که آب‌های زیرزمینی به سه طریق به وجود می‌آیند. اول نفوذ آب‌های [[باران]] و [[برف]] در شکاف‌های زمین طبق قانون میل به مرکز، دوم نفوذ [[بخار آب]] و [[تقطیر]] آن در شکاف‌های زمین، سوم صعود بخارهای آب واقع در زمین و تبدیل آن به آب.<ref>{{پک|فرشاد|۲۵۳۶|ک=تاریخ مهندسی در ایران (از آغاز تا قرن حاضر)|ص=۶۰۴}}</ref> وی دربارهٔ تولید آب و باران چنین اظهارنظر می‌کند:
{{نقل قول|خدا آب را چنان آفرید که بیشتر شکاف‌ها و رگ‌های درون زمین را پر کند و مازاد آن در دریا سرازیر گردد؛ بنابراین باید منبع و منشأ بیشتر آب‌ها از برف و باران و تبدیل آب به هوا و هوا به آب باشد …<ref>{{پک|کرجی|۱۳۸۸|ک=انباط المیاء الخفیه|ص=۱۹۷}}</ref>}}

موضوع مهم دیگری که کرجی به شرح آن می‌پردازد تأثیر [[زلزله]] در خشک شدن یا پیدایش چشمه‌های جدید است. وی می‌گوید:
{{نقل قول|هنگام زلزله چشمه‌ها فوران می‌کنند و در بعضی مواقع چشمه‌های تازه پدیدار می‌شود، یا آنکه محل چشمه‌ها از جائی به جای دیگر منتقل می‌شود. علت این امر آن است که در زیر زمین رگه‌هایی است که آب از آن‌ها عبور می‌کند و از چشمه‌های روی زمین بیرون می‌آید و خاک‌هایی که در اطراف این رگه‌ها قرار دارند سخت (غیرقابل نفوذ) هستند. اگر زمین لرزه‌هایی که بر اثر خروج بخارهای متراکم شده زیر زمین ایجاد می‌شوند، با مجرای این چشمه‌ها برخورد کند و در خاک آن خلل و فرج ایجاد کند و برای آب روزنه‌های دیگری که به مرکز زمین نزدیک‌ترند ایجاد نمایند، آب از یکی از آن سوراخ‌ها بیرون می‌آید و مجرای اولی قطع می‌گردد. چه بسا که این بخار مخزن آب‌های حبس شده، در زیر زمین را بشکافد و برایشان بر سطح زمین راهی باز کند، و در نتیجه چشمه‌ای تازه ایجاد شود. این امر بسیار دیده شده‌است.<ref>{{پک|کرجی|۱۳۸۸|ک=انباط المیاء الخفیه|ص=۲۱۳}}</ref>}}