نقش کرج در انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخهها
صفحهای تازه حاوی «شهر کرج، به عنوان یکی از مراکز صنعتی و جمعیتی نزدیک به تهران، در جریان انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ شمسی؛ ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی) شاهد اعتراضات و اعتصابات گستردهای بود. مردم کرج، شامل کارگران، دانشجویان، دانشآموزان و روحانیون، در تظاهرات، اعتص...» ایجاد کرد |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
شهر کرج، به عنوان یکی از مراکز صنعتی و جمعیتی نزدیک به تهران، در جریان [[انقلاب اسلامی ایران]] (۱۳۵۷ شمسی؛ ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی) شاهد اعتراضات و اعتصابات گستردهای بود. مردم کرج، شامل کارگران، دانشجویان، دانشآموزان و روحانیون، در تظاهرات، اعتصابات و رویدادهای نظامی نقش فعالی ایفا کردند که به تضعیف رژیم پهلوی کمک کرد.<ref name="shabestan_role2">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shabestan.news/news/519589|عنوان=نقش مردم استان البرز در انقلاب اسلامی ایران|ناشر=شبستان|تاریخ=۳۱ ژانویه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="irdc_karaj">{{یادکرد وب|نشانی=https://irdc.ir/fa/news/5608|عنوان=روایتی از مبارزات مردم کرج در ۲۲ بهمن ۵۷|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۰ فوریه ۲۰۲۰|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="karamipour">{{یادکرد کتاب|عنوان=انقلاب اسلامی در کرج|نویسنده=حمید کرمیپور|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|سال=۱۳۹۱|شهر=تهران|صفحات=۱۵–۵۰|زبان=فارسی|url=https://archive.org/details/revolution-in-karaj|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴}}</ref> این فعالیتها بخشی از موج سراسری اعتراضات بود که از سال ۱۳۵۶ با انتشار مقاله توهینآمیز به [[روحالله خمینی|آیتالله خمینی]] در روزنامه اطلاعات آغاز شد و در رویدادهایی مانند تظاهرات ۱۷ شهریور (معروف به [[جمعه سیاه (۱۳۵۷)|جمعه سیاه]]) به اوج رسید؛ هرچند اعتراضات در کرج در این روز عمدتاً حمایتی و محدود به تجمعات محلی بود.<ref name="wp_jomeye_siyah">{{یادکرد وب|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/تظاهرات_۱۷_شهریور|عنوان=تظاهرات ۱۷ شهریور|ناشر=ویکیپدیا|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی | شهر کرج، به عنوان یکی از مراکز صنعتی و جمعیتی نزدیک به تهران، در جریان [[انقلاب اسلامی ایران]] (۱۳۵۷ شمسی؛ ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی) شاهد اعتراضات و اعتصابات گستردهای بود. مردم کرج، شامل کارگران، دانشجویان، دانشآموزان و روحانیون، در تظاهرات، اعتصابات و رویدادهای نظامی نقش فعالی ایفا کردند که به تضعیف رژیم پهلوی کمک کرد.<ref name="shabestan_role2">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shabestan.news/news/519589|عنوان=نقش مردم استان البرز در انقلاب اسلامی ایران|ناشر=شبستان|تاریخ=۳۱ ژانویه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="irdc_karaj">{{یادکرد وب|نشانی=https://irdc.ir/fa/news/5608|عنوان=روایتی از مبارزات مردم کرج در ۲۲ بهمن ۵۷|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۰ فوریه ۲۰۲۰|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="karamipour">{{یادکرد کتاب|عنوان=انقلاب اسلامی در کرج|نویسنده=حمید کرمیپور|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|سال=۱۳۹۱|شهر=تهران|صفحات=۱۵–۵۰|زبان=فارسی|url=https://archive.org/details/revolution-in-karaj|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴}}</ref> این فعالیتها بخشی از موج سراسری اعتراضات بود که از سال ۱۳۵۶ با انتشار مقاله توهینآمیز به [[روحالله خمینی|آیتالله خمینی]] در روزنامه اطلاعات آغاز شد و در رویدادهایی مانند تظاهرات ۱۷ شهریور (معروف به [[جمعه سیاه (۱۳۵۷)|جمعه سیاه]]) به اوج رسید؛ هرچند اعتراضات در کرج در این روز عمدتاً حمایتی و محدود به تجمعات محلی بود.<ref name="wp_jomeye_siyah">{{یادکرد وب|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/تظاهرات_۱۷_شهریور|عنوان=تظاهرات ۱۷ شهریور|ناشر=ویکیپدیا|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
==== زمینهها و پیشینه مبارزات ==== | ==== زمینهها و پیشینه مبارزات ==== | ||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
یکی از نخستین اعتراضات کارگری برجسته در کرج، اعتصاب کارگران کارخانه جهانچیت در ۶ اردیبهشت ۱۳۵۰ بود. این اعتصاب، که عمدتاً صنفی و در اعتراض به دستمزد پایین (۶ تومان روزانه)، ساعات کار طولانی (۱۲ ساعت) و مشکلات بیمه صورت گرفت، سه روز طول کشید. در ۸ اردیبهشت، حدود ۲۰۰۰ کارگر برای راهپیمایی به سمت تهران حرکت کردند، اما در [[کاروانسرای سنگی]] با سرکوب نیروهای انتظامی روبهرو شدند.<ref name="etesab_1350">{{یادکرد وب|نشانی=https://ensafnews.com/166721|عنوان=اعتصاب خونین کارگری سال ۱۳۵۰|ناشر=انصاف نیوز|تاریخ=۲۷ آوریل ۲۰۱۹|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="donya_jahan">{{یادکرد وب|نشانی=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-31/799299-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%AA|عنوان=ماجرای کارخانه جهانچیت|ناشر=دنیای اقتصاد|تاریخ=۳۰ آوریل ۲۰۱۴|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | یکی از نخستین اعتراضات کارگری برجسته در کرج، اعتصاب کارگران کارخانه جهانچیت در ۶ اردیبهشت ۱۳۵۰ بود. این اعتصاب، که عمدتاً صنفی و در اعتراض به دستمزد پایین (۶ تومان روزانه)، ساعات کار طولانی (۱۲ ساعت) و مشکلات بیمه صورت گرفت، سه روز طول کشید. در ۸ اردیبهشت، حدود ۲۰۰۰ کارگر برای راهپیمایی به سمت تهران حرکت کردند، اما در [[کاروانسرای سنگی]] با سرکوب نیروهای انتظامی روبهرو شدند.<ref name="etesab_1350">{{یادکرد وب|نشانی=https://ensafnews.com/166721|عنوان=اعتصاب خونین کارگری سال ۱۳۵۰|ناشر=انصاف نیوز|تاریخ=۲۷ آوریل ۲۰۱۹|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="donya_jahan">{{یادکرد وب|نشانی=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-31/799299-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%AA|عنوان=ماجرای کارخانه جهانچیت|ناشر=دنیای اقتصاد|تاریخ=۳۰ آوریل ۲۰۱۴|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
در این رویداد، ۳ کارگر کشته و حدود ۸۰ نفر مجروح شدند.<ref name="donya_fateh">{{یادکرد وب|نشانی=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-31/721112-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AC|عنوان=کشتار کارگران جهانچیت کرج|ناشر=دنیای اقتصاد|تاریخ=۲ مه ۲۰۱۳|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> مالک کارخانه، [[محمدصادق فاتح یزدی]]، متهم به نقش در سرکوب شد و در ۱۳۵۳ توسط [[سازمان چریکهای فدایی خلق ایران|چریکهای فدایی خلق]] ترور گردید.<ref name="donya_fateh" / | در این رویداد، ۳ کارگر کشته و حدود ۸۰ نفر مجروح شدند.<ref name="donya_fateh">{{یادکرد وب|نشانی=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-31/721112-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AC|عنوان=کشتار کارگران جهانچیت کرج|ناشر=دنیای اقتصاد|تاریخ=۲ مه ۲۰۱۳|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> مالک کارخانه، [[محمدصادق فاتح یزدی]]، متهم به نقش در سرکوب شد و در ۱۳۵۳ توسط [[سازمان چریکهای فدایی خلق ایران|چریکهای فدایی خلق]] ترور گردید.<ref name="donya_fateh" /> | ||
===== فعالیتهای زیرزمینی ===== | ===== فعالیتهای زیرزمینی ===== | ||
از اوایل دهه ۱۳۵۰، گروههای مخالف رژیم پهلوی در کرج فعال بودند. گروه "ولیعصر"، که ترکیبی از فعالیتهای فرهنگی، سیاسی و نظامی داشت، مسئولیت برنامهریزی راهپیماییها و تکثیر اعلامیهها را بر عهده گرفت.<ref name="shabestan_100hazari">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shabestan.news/news/521115|عنوان=نخستین راهپیمایی ۱۰۰ هزار نفری مردم کرج در عاشورای ۱۳۵۷|ناشر=شبستان|تاریخ=۵ فوریه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> کتابهای ممنوعهای مانند آثار [[علی شریعتی]]، [[مرتضی مطهری]] و پیامهای [[روحالله خمینی|آیتالله خمینی]] توزیع میشد. دستگاههای تکثیر در مدارس و مساجد برای چاپ اعلامیهها استفاده میگردید.<ref name="tabnak_announce">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tabnakalborz.ir/fa/news/1027431|عنوان=وقتی اعلامیه و شبنامههای کرج کانون تظاهرات علیه رژیم پهلوی بود|ناشر=تابناک البرز|تاریخ=۸ فوریه ۲۰۲۲|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}} | از اوایل دهه ۱۳۵۰، گروههای مخالف رژیم پهلوی در کرج فعال بودند. گروه "ولیعصر"، که ترکیبی از فعالیتهای فرهنگی، سیاسی و نظامی داشت، مسئولیت برنامهریزی راهپیماییها و تکثیر اعلامیهها را بر عهده گرفت.<ref name="shabestan_100hazari">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shabestan.news/news/521115|عنوان=نخستین راهپیمایی ۱۰۰ هزار نفری مردم کرج در عاشورای ۱۳۵۷|ناشر=شبستان|تاریخ=۵ فوریه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> کتابهای ممنوعهای مانند آثار [[علی شریعتی]]، [[مرتضی مطهری]] و پیامهای [[روحالله خمینی|آیتالله خمینی]] توزیع میشد. دستگاههای تکثیر در مدارس و مساجد برای چاپ اعلامیهها استفاده میگردید.<ref name="tabnak_announce">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tabnakalborz.ir/fa/news/1027431|عنوان=وقتی اعلامیه و شبنامههای کرج کانون تظاهرات علیه رژیم پهلوی بود|ناشر=تابناک البرز|تاریخ=۸ فوریه ۲۰۲۲|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}} | ||
==== نقش گروههای اجتماعی ==== | ==== نقش گروههای اجتماعی ==== | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
===== کارگران و صنعتگران ===== | ===== کارگران و صنعتگران ===== | ||
کارگران، به ویژه در صنایع خودروسازی و نساجی، ستون فقرات اعتصابات بودند. اعتصابات در کارخانههای [[ایرانخودرو]]، [[سایپا]]، جهانچیت و صنایع شیمیایی فاتح یزدی، تولید را مختل کرد و به مطالبات اقتصادی–اجتماعی مانند افزایش دستمزد، کاهش ساعات کار و بیمه دامن زد. | کارگران، به ویژه در صنایع خودروسازی و نساجی، ستون فقرات اعتصابات بودند. اعتصابات در کارخانههای [[ایرانخودرو]]، [[سایپا]]، جهانچیت و صنایع شیمیایی فاتح یزدی، تولید را مختل کرد و به مطالبات اقتصادی–اجتماعی مانند افزایش دستمزد، کاهش ساعات کار و بیمه دامن زد. ساکنان محله "۴۰۰ دستگاه" (محله کارگران جهانچیت) در سازماندهی این اعتصابات فعال بودند. این اعتراضات، که از ۱۳۵۶ شدت گرفت، به تضعیف اقتصادی رژیم کمک کرد. | ||
===== روحانیون و مبلغین ===== | ===== روحانیون و مبلغین ===== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==== تظاهرات و راهپیماییهای مهم ==== | ==== تظاهرات و راهپیماییهای مهم ==== | ||
*'''تاسوعای ۱۳۵۷ (۱۹ آذر)''' | |||
در تاسوعای حسینی (۱۹ آذر ۱۳۵۷)، به فراخوان [[محمود طالقانی|آیتالله طالقانی]] (صادرشده در ۴ محرم)، بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نفر در میدان توحید (میدان شاهعباسی سابق) تجمع کردند. مسیر از امامزاده محمد به امامزاده حسن بود و با سخنرانی ابوالفضل موسوی همراه شد. شعارها علیه رژیم و در حمایت از خمینی بود.<ref name="irdc_tasooa" /><ref name="shabestan_100hazari" /> | در تاسوعای حسینی (۱۹ آذر ۱۳۵۷)، به فراخوان [[محمود طالقانی|آیتالله طالقانی]] (صادرشده در ۴ محرم)، بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نفر در میدان توحید (میدان شاهعباسی سابق) تجمع کردند. مسیر از امامزاده محمد به امامزاده حسن بود و با سخنرانی ابوالفضل موسوی همراه شد. شعارها علیه رژیم و در حمایت از خمینی بود.<ref name="irdc_tasooa" /><ref name="shabestan_100hazari" /> | ||
*'''عاشورای ۱۳۵۷ (۲۰ آذر)''' | |||
عاشورا نیز با تظاهرات گسترده ادامه یافت و مبارزه با رژیم به واقعه [[کربلا]] تشبیه شد.<ref name="irdc_moharram">{{یادکرد وب|نشانی=https://irdc.ir/fa/news/1338|عنوان=مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی در محرم ۱۳۵۷|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | عاشورا نیز با تظاهرات گسترده ادامه یافت و مبارزه با رژیم به واقعه [[کربلا]] تشبیه شد.<ref name="irdc_moharram">{{یادکرد وب|نشانی=https://irdc.ir/fa/news/1338|عنوان=مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی در محرم ۱۳۵۷|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
*'''تظاهرات بهمنماه''' | |||
در روزهای ابتدایی بهمن ۱۳۵۷، تظاهرات مداوم و عظیمی در کرج شکل گرفت. در ۷ بهمن، راهپیمایی گستردهای علیه رژیم برگزار شد و در ۹ بهمن، تجمعات حمایتی از اعتصابات سراسری افزایش یافت. این رویدادها روحیه مبارزاتی را تقویت کرد.<ref name="navid_behman">{{یادکرد وب|نشانی=https://navideshahed.com/fa/news/385710|عنوان=اولین شهید انقلاب اسلامی کرج کیست؟|ناشر=ناوید شهید|تاریخ=۵ فوریه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | در روزهای ابتدایی بهمن ۱۳۵۷، تظاهرات مداوم و عظیمی در کرج شکل گرفت. در ۷ بهمن، راهپیمایی گستردهای علیه رژیم برگزار شد و در ۹ بهمن، تجمعات حمایتی از اعتصابات سراسری افزایش یافت. این رویدادها روحیه مبارزاتی را تقویت کرد.<ref name="navid_behman">{{یادکرد وب|نشانی=https://navideshahed.com/fa/news/385710|عنوان=اولین شهید انقلاب اسلامی کرج کیست؟|ناشر=ناوید شهید|تاریخ=۵ فوریه ۲۰۱۶|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
*'''تظاهرات ۱۱ بهمن ۱۳۵۷''' | |||
در ۱۱ بهمن، حدود ۳٬۰۰۰ نفر از مسجد جامع کرج علیه [[شاپور بختیار|دولت بختیار]] تظاهرات کردند.<ref name="tarikh_sanad_11bahman">{{یادکرد وب|نشانی=https://historydocuments.org/sanad/?page=show_document&id=hhdwsci2pn|عنوان=تاریخ سند: ۱۱ بهمن ۱۳۵۷|ناشر=اسناد تاریخی|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | در ۱۱ بهمن، حدود ۳٬۰۰۰ نفر از مسجد جامع کرج علیه [[شاپور بختیار|دولت بختیار]] تظاهرات کردند.<ref name="tarikh_sanad_11bahman">{{یادکرد وب|نشانی=https://historydocuments.org/sanad/?page=show_document&id=hhdwsci2pn|عنوان=تاریخ سند: ۱۱ بهمن ۱۳۵۷|ناشر=اسناد تاریخی|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
==== رویدادهای کلیدی بهمن ۱۳۵۷ ==== | ==== رویدادهای کلیدی بهمن ۱۳۵۷ ==== | ||
===== بستن راه لشکر ۱۶ زرهی قزوین (۱۹–۲۱ بهمن) ===== | ===== بستن راه لشکر ۱۶ زرهی قزوین (۱۹–۲۱ بهمن) ===== | ||
پس از ناکامی [[گارد جاویدان]] در تهران، رژیم پهلوی لشکر ۱۶ زرهی قزوین را برای سرکوب اعزام کرد، اما مردم کرج مانع ورود آن به تهران شدند. | پس از ناکامی [[گارد جاویدان]] در تهران، رژیم پهلوی لشکر ۱۶ زرهی قزوین را برای سرکوب اعزام کرد، اما مردم کرج مانع ورود آن به تهران شدند. | ||
در ۱۶ بهمن، لشکر از قزوین حرکت کرد، اما در خروجی قزوین متوقف شد. شب ۱۹ بهمن، لشکر از مسیر [[اشتهارد]]–[[مردآباد]] به طور مخفیانه حرکت کرد. اهالی همایون ویلای محمدشهر اطلاعرسانی کردند و پل مردآباد با شن، تنه درختان، تیرآهن و وسایل سنگین مسدود شد.<ref name="mehrnews_bastenrah" /><ref name="tasnim_vaghe">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/11/22/280225|عنوان=واقعه تاریخی فراموشنشدنی مردم کرج در سال ۵۷|ناشر=تسنیم|تاریخ=۱۰ فوریه ۲۰۱۴|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> صبح ۲۰ بهمن، لشکر در زیر پل متوقف شد. روحانیون و انقلابیون با فرماندهان مذاکره کردند، لشکر خلع سلاح شد و سربازان به مردم پیوستند. تجهیزات به دانشکده کشاورزی و دانشکده پلیس منتقل گردید و فرماندهان تا ۲۲ بهمن بازداشت ماندند.<ref name="wikidefa_lashkar">{{یادکرد وب|نشانی=https://wikidefa.ir/?id=2jtb0ph5|عنوان=لشکر ۱۶ زرهی قزوین|ناشر=دانشنامه دفاع مقدس|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> این اقدام سهم قابل توجهی در پیروزی انقلاب داشت.<ref name="tasnim_vaghe" /> | در ۱۶ بهمن، لشکر از قزوین حرکت کرد، اما در خروجی قزوین متوقف شد. شب ۱۹ بهمن، لشکر از مسیر [[اشتهارد]]–[[مردآباد]] به طور مخفیانه حرکت کرد. اهالی همایون ویلای محمدشهر اطلاعرسانی کردند و پل مردآباد با شن، تنه درختان، تیرآهن و وسایل سنگین مسدود شد.<ref name="mehrnews_bastenrah" /><ref name="tasnim_vaghe">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/11/22/280225|عنوان=واقعه تاریخی فراموشنشدنی مردم کرج در سال ۵۷|ناشر=تسنیم|تاریخ=۱۰ فوریه ۲۰۱۴|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> صبح ۲۰ بهمن، لشکر در زیر پل متوقف شد. روحانیون و انقلابیون با فرماندهان مذاکره کردند، لشکر خلع سلاح شد و سربازان به مردم پیوستند. تجهیزات به دانشکده کشاورزی و دانشکده پلیس منتقل گردید و فرماندهان تا ۲۲ بهمن بازداشت ماندند.<ref name="wikidefa_lashkar">{{یادکرد وب|نشانی=https://wikidefa.ir/?id=2jtb0ph5|عنوان=لشکر ۱۶ زرهی قزوین|ناشر=دانشنامه دفاع مقدس|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> این اقدام سهم قابل توجهی در پیروزی انقلاب داشت.<ref name="tasnim_vaghe" /> | ||
===== درگیری با لشکر ۸۱ کرمانشاه (۲۰–۲۲ بهمن) ===== | ===== درگیری با لشکر ۸۱ کرمانشاه (۲۰–۲۲ بهمن) ===== | ||
لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه نیز اعزام شد، اما در عباسآباد توسط ۲٬۰۰۰ نفر متوقف گردید. شلیکهای هوایی صورت گرفت و سه شهید (علیاکبر طهماسبی، مصطفی ملاحسنی، علی عبدی) بر جای ماند. لشکر عقبنشینی کرد.<ref name="mehrnews_bastenrah" /> | لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه نیز اعزام شد، اما در عباسآباد توسط ۲٬۰۰۰ نفر متوقف گردید. شلیکهای هوایی صورت گرفت و سه شهید (علیاکبر طهماسبی، مصطفی ملاحسنی، علی عبدی) بر جای ماند. لشکر عقبنشینی کرد. </ref><ref name="mehrnews_bastenrah">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.karajemrouz.ir/news/79684/|عنوان=نقش مردم کرج در مبارزه با شاه|ناشر=کرج امروز|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
===== حمله به شهربانی و واژگونی مجسمه شاه ===== | ===== حمله به شهربانی و واژگونی مجسمه شاه ===== | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۸: | ||
===== اولین شهید ===== | ===== اولین شهید ===== | ||
[[حمید ادیبی]] نخستین شهید مبارزات خیابانی کرج بود.<ref name="shahid_adibi">{{یادکرد وب|نشانی=https://sh-en.blog.ir/1400/02/21|عنوان=شهید حمید ادیبی دانشآموز شهیدستان، نخستین شهید دوران انقلاب اسلامی|ناشر=شهیدستان کرج|تاریخ=۱۱ مه ۲۰۲۱|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | |||
===== شهدای ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ===== | ===== شهدای ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ===== | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۵: | ||
خانواده قریشی (از برغان) نیز برجسته است: '''سیدکمال قریشی''' (۱۳۱۳–۱۳۶۰)، نجار و مداح، در حمله به شهربانی فعال بود و در ۱۳۶۰ توسط [[سازمان مجاهدین خلق ایران|منافقین]] ترور شد.<ref name="irna_ghoreyshi">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/83610614|عنوان=معرفی شهیدان قریشی|ناشر=ایرنا|تاریخ=۲۷ دسامبر ۲۰۱۹|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | خانواده قریشی (از برغان) نیز برجسته است: '''سیدکمال قریشی''' (۱۳۱۳–۱۳۶۰)، نجار و مداح، در حمله به شهربانی فعال بود و در ۱۳۶۰ توسط [[سازمان مجاهدین خلق ایران|منافقین]] ترور شد.<ref name="irna_ghoreyshi">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/83610614|عنوان=معرفی شهیدان قریشی|ناشر=ایرنا|تاریخ=۲۷ دسامبر ۲۰۱۹|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
==== | ==== آثار مرتبط ==== | ||
خاطرات مبارزان، مانند روایت غلامحسین قرهخانلو از بستن اتوبان با بلدوزر، در کتاب «انقلاب اسلامی در کرج» (مرکز اسناد انقلاب اسلامی) ثبت شده است.<ref name="irdc_tasooa" /><ref name="karamipour" /> اسناد [[ساواک]] نیز فعالیتها را مستند کرده.<ref name="tarikh_sanad_11bahman" /> | خاطرات مبارزان، مانند روایت غلامحسین قرهخانلو از بستن اتوبان با بلدوزر، در کتاب «انقلاب اسلامی در کرج» (مرکز اسناد انقلاب اسلامی) ثبت شده است.<ref name="irdc_tasooa" /><ref name="karamipour" /> اسناد [[ساواک]] نیز فعالیتها را مستند کرده.<ref name="tarikh_sanad_11bahman" /> | ||
==== تأثیرات و پیامدها ==== | ==== تأثیرات و پیامدها ==== | ||
اقدامات کرج، به ویژه بستن راه لشکرها، الگویی برای شهرهای دیگر شد و اقتدار نظامی رژیم را تضعیف کرد.<ref name="tasnim_vaghe" /><ref name="irna_21bahman">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/85745031|عنوان=ماندگاری نقش بیبدیل مردم البرز در ۲۱ بهمن|ناشر=ایرنا|تاریخ=۹ فوریه ۲۰۲۵|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی | اقدامات کرج، به ویژه بستن راه لشکرها، دارای تاثیر مهم در پیروزی انقلاب اسلامی دانسته شده است، الگویی برای شهرهای دیگر شد و اقتدار نظامی رژیم را تضعیف کرد.<ref name="tasnim_vaghe" /><ref name="irna_21bahman">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/85745031|عنوان=ماندگاری نقش بیبدیل مردم البرز در ۲۱ بهمن|ناشر=ایرنا|تاریخ=۹ فوریه ۲۰۲۵|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref> | ||
==== آمار رویدادهای مهم ==== | ==== آمار رویدادهای مهم ==== | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۱: | ||
|} | |} | ||
==== | ==== یادبوها و یادمانها ==== | ||
نامگذاری خیابانها (مانند خیابان شهید ادیبی) و برگزاری مراسم سالانه، میراث این رویدادها است. کارخانه جهانچیت به پردیس فرهنگی تبدیل شده.<ref name="imna_jahan">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.imna.ir/news/533747|عنوان=کارخانه جهانچیت کرج به پردیس فرهنگی تبدیل میشود|ناشر=ایمنا|تاریخ=۱۶ نوامبر ۲۰۲۱|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="karamipour" /> | نامگذاری خیابانها (مانند خیابان شهید ادیبی) و برگزاری مراسم سالانه، میراث این رویدادها است. کارخانه جهانچیت به پردیس فرهنگی تبدیل شده.<ref name="imna_jahan">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.imna.ir/news/533747|عنوان=کارخانه جهانچیت کرج به پردیس فرهنگی تبدیل میشود|ناشر=ایمنا|تاریخ=۱۶ نوامبر ۲۰۲۱|تاریخ بازدید=۷ آبان ۱۴۰۴|زبان=فارسی}}</ref><ref name="karamipour" /> | ||
==منابع== | |||
{{پانویس}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۱
شهر کرج، به عنوان یکی از مراکز صنعتی و جمعیتی نزدیک به تهران، در جریان انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ شمسی؛ ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی) شاهد اعتراضات و اعتصابات گستردهای بود. مردم کرج، شامل کارگران، دانشجویان، دانشآموزان و روحانیون، در تظاهرات، اعتصابات و رویدادهای نظامی نقش فعالی ایفا کردند که به تضعیف رژیم پهلوی کمک کرد.[۱][۲][۳] این فعالیتها بخشی از موج سراسری اعتراضات بود که از سال ۱۳۵۶ با انتشار مقاله توهینآمیز به آیتالله خمینی در روزنامه اطلاعات آغاز شد و در رویدادهایی مانند تظاهرات ۱۷ شهریور (معروف به جمعه سیاه) به اوج رسید؛ هرچند اعتراضات در کرج در این روز عمدتاً حمایتی و محدود به تجمعات محلی بود.[۴]
زمینهها و پیشینه مبارزات
اعتصاب کارخانه جهانچیت (۱۳۵۰)
یکی از نخستین اعتراضات کارگری برجسته در کرج، اعتصاب کارگران کارخانه جهانچیت در ۶ اردیبهشت ۱۳۵۰ بود. این اعتصاب، که عمدتاً صنفی و در اعتراض به دستمزد پایین (۶ تومان روزانه)، ساعات کار طولانی (۱۲ ساعت) و مشکلات بیمه صورت گرفت، سه روز طول کشید. در ۸ اردیبهشت، حدود ۲۰۰۰ کارگر برای راهپیمایی به سمت تهران حرکت کردند، اما در کاروانسرای سنگی با سرکوب نیروهای انتظامی روبهرو شدند.[۵][۶]
در این رویداد، ۳ کارگر کشته و حدود ۸۰ نفر مجروح شدند.[۷] مالک کارخانه، محمدصادق فاتح یزدی، متهم به نقش در سرکوب شد و در ۱۳۵۳ توسط چریکهای فدایی خلق ترور گردید.[۷]
فعالیتهای زیرزمینی
از اوایل دهه ۱۳۵۰، گروههای مخالف رژیم پهلوی در کرج فعال بودند. گروه "ولیعصر"، که ترکیبی از فعالیتهای فرهنگی، سیاسی و نظامی داشت، مسئولیت برنامهریزی راهپیماییها و تکثیر اعلامیهها را بر عهده گرفت.[۸] کتابهای ممنوعهای مانند آثار علی شریعتی، مرتضی مطهری و پیامهای آیتالله خمینی توزیع میشد. دستگاههای تکثیر در مدارس و مساجد برای چاپ اعلامیهها استفاده میگردید.خطای یادکرد: برچسب تمامکنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد[۹] در فروردین ۱۳۵۷، اعتصاب معلمان و دانشآموزان گسترش یافت و مدارس به مراکز فرهنگی انقلابی تبدیل شدند. دانشجویان در دانشکده کشاورزی کرج تجمعات منظمی برگزار میکردند و نقش کلیدی در سازماندهی تظاهرات ایفا نمودند.[۱۰]
کارگران و صنعتگران
کارگران، به ویژه در صنایع خودروسازی و نساجی، ستون فقرات اعتصابات بودند. اعتصابات در کارخانههای ایرانخودرو، سایپا، جهانچیت و صنایع شیمیایی فاتح یزدی، تولید را مختل کرد و به مطالبات اقتصادی–اجتماعی مانند افزایش دستمزد، کاهش ساعات کار و بیمه دامن زد. ساکنان محله "۴۰۰ دستگاه" (محله کارگران جهانچیت) در سازماندهی این اعتصابات فعال بودند. این اعتراضات، که از ۱۳۵۶ شدت گرفت، به تضعیف اقتصادی رژیم کمک کرد.
روحانیون و مبلغین
روحانیون محلی، با سخنرانی در مساجد و هدایت تظاهرات، نقش سازماندهنده داشتند. آنها پیامهای آیتالله خمینی را منتشر و هیئتهای عزاداری را به پوشش تظاهرات تبدیل کردند.[۱۱]
مساجد و مراکز انقلابی
مساجد و اماکن مذهبی کرج به پایگاههای اصلی اعتراضات تبدیل شدند.[۱۱] چهار کانون اصلی مبارزات عبارت بودند از:
- مسجد جامع کرج: مرکز اصلی سخنرانیها و تجمعات.
- مسجد جامع رجاییشهر: کانون مبارزات در شمال شهر.
- امامزاده محمد: نقطه شروع تظاهرات و محل سر دادن شعارهای تند علیه رژیم.
- امامزاده حسن: مقصد راهپیماییها.
- دانشکده کشاورزی کرج: محل تجمع دانشجویان و خلع سلاح نیروهای نظامی.
تظاهرات و راهپیماییهای مهم
- تاسوعای ۱۳۵۷ (۱۹ آذر)
در تاسوعای حسینی (۱۹ آذر ۱۳۵۷)، به فراخوان آیتالله طالقانی (صادرشده در ۴ محرم)، بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نفر در میدان توحید (میدان شاهعباسی سابق) تجمع کردند. مسیر از امامزاده محمد به امامزاده حسن بود و با سخنرانی ابوالفضل موسوی همراه شد. شعارها علیه رژیم و در حمایت از خمینی بود.[۱۱][۸]
- عاشورای ۱۳۵۷ (۲۰ آذر)
عاشورا نیز با تظاهرات گسترده ادامه یافت و مبارزه با رژیم به واقعه کربلا تشبیه شد.[۱۲]
- تظاهرات بهمنماه
در روزهای ابتدایی بهمن ۱۳۵۷، تظاهرات مداوم و عظیمی در کرج شکل گرفت. در ۷ بهمن، راهپیمایی گستردهای علیه رژیم برگزار شد و در ۹ بهمن، تجمعات حمایتی از اعتصابات سراسری افزایش یافت. این رویدادها روحیه مبارزاتی را تقویت کرد.[۱۳]
- تظاهرات ۱۱ بهمن ۱۳۵۷
در ۱۱ بهمن، حدود ۳٬۰۰۰ نفر از مسجد جامع کرج علیه دولت بختیار تظاهرات کردند.[۱۴]
رویدادهای کلیدی بهمن ۱۳۵۷
بستن راه لشکر ۱۶ زرهی قزوین (۱۹–۲۱ بهمن)
پس از ناکامی گارد جاویدان در تهران، رژیم پهلوی لشکر ۱۶ زرهی قزوین را برای سرکوب اعزام کرد، اما مردم کرج مانع ورود آن به تهران شدند.
در ۱۶ بهمن، لشکر از قزوین حرکت کرد، اما در خروجی قزوین متوقف شد. شب ۱۹ بهمن، لشکر از مسیر اشتهارد–مردآباد به طور مخفیانه حرکت کرد. اهالی همایون ویلای محمدشهر اطلاعرسانی کردند و پل مردآباد با شن، تنه درختان، تیرآهن و وسایل سنگین مسدود شد.[۱۵][۱۶] صبح ۲۰ بهمن، لشکر در زیر پل متوقف شد. روحانیون و انقلابیون با فرماندهان مذاکره کردند، لشکر خلع سلاح شد و سربازان به مردم پیوستند. تجهیزات به دانشکده کشاورزی و دانشکده پلیس منتقل گردید و فرماندهان تا ۲۲ بهمن بازداشت ماندند.[۱۷] این اقدام سهم قابل توجهی در پیروزی انقلاب داشت.[۱۶]
درگیری با لشکر ۸۱ کرمانشاه (۲۰–۲۲ بهمن)
لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه نیز اعزام شد، اما در عباسآباد توسط ۲٬۰۰۰ نفر متوقف گردید. شلیکهای هوایی صورت گرفت و سه شهید (علیاکبر طهماسبی، مصطفی ملاحسنی، علی عبدی) بر جای ماند. لشکر عقبنشینی کرد. </ref>[۱۵]
حمله به شهربانی و واژگونی مجسمه شاه
در ۲۱–۲۲ بهمن، مراکز شهربانی کرج تصرف شد. مقاومت در شهربانی مرکزی (خیابان امیری) شدید بود و شهید کمال قریشی نقش کلیدی داشت. پس از مذاکره با تیمسار بیان (فرماندار نظامی)، تسلیم رخ داد. مجسمه شاه در میدان اصلی واژگون شد.[۱۸]
شهدای انقلاب کرج
طبق آمار بنیاد شهید، ۵۳ شهید در جریان انقلاب اسلامی در استان البرز (شامل کرج) به ثبت رسیده است.[۱۹]
اولین شهید
حمید ادیبی نخستین شهید مبارزات خیابانی کرج بود.[۲۰]
شهدای ۲۲ بهمن ۱۳۵۷
روز ۲۲ بهمن یکی از خونینترین روزهای انقلاب در کرج بود، با ۱۴ شهید و ۸۰ مجروح طبق شهود عینی (آمار رسمی ناقص است).[۲۱] اسامی تأییدشده: اسماعیل مازینی، علیاکبر طهماسبی، علی بابازاده، کیومرث اسماعیلی، هادی اعرج.
خانواده قریشی (از برغان) نیز برجسته است: سیدکمال قریشی (۱۳۱۳–۱۳۶۰)، نجار و مداح، در حمله به شهربانی فعال بود و در ۱۳۶۰ توسط منافقین ترور شد.[۲۲]
آثار مرتبط
خاطرات مبارزان، مانند روایت غلامحسین قرهخانلو از بستن اتوبان با بلدوزر، در کتاب «انقلاب اسلامی در کرج» (مرکز اسناد انقلاب اسلامی) ثبت شده است.[۱۱][۳] اسناد ساواک نیز فعالیتها را مستند کرده.[۱۴]
تأثیرات و پیامدها
اقدامات کرج، به ویژه بستن راه لشکرها، دارای تاثیر مهم در پیروزی انقلاب اسلامی دانسته شده است، الگویی برای شهرهای دیگر شد و اقتدار نظامی رژیم را تضعیف کرد.[۱۶][۲۳]
آمار رویدادهای مهم
| رویداد | تاریخ | تعداد شرکتکننده | منبع |
|---|---|---|---|
| راهپیمایی تاسوعا | ۱۹ آذر ۱۳۵۷ | بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ | [۸] |
| راهپیمایی عاشورا | ۲۰ آذر ۱۳۵۷ | بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ | [۸] |
| تظاهرات ۷ بهمن | ۷ بهمن ۱۳۵۷ | گسترده (نامشخص) | [۱۳] |
| تظاهرات ۹ بهمن | ۹ بهمن ۱۳۵۷ | گسترده (نامشخص) | [۱۳] |
| تظاهرات ۱۱ بهمن | ۱۱ بهمن ۱۳۵۷ | ۳٬۰۰۰ | [۱۴] |
| بستن راه مردآباد (لشکر ۱۶) | ۱۹–۲۰ بهمن ۱۳۵۷ | ۲٬۰۰۰+ | [۱۵] |
| بستن راه عباسآباد (لشکر ۸۱) | ۲۰–۲۲ بهمن ۱۳۵۷ | ۲٬۰۰۰ | [۱۵] |
یادبوها و یادمانها
نامگذاری خیابانها (مانند خیابان شهید ادیبی) و برگزاری مراسم سالانه، میراث این رویدادها است. کارخانه جهانچیت به پردیس فرهنگی تبدیل شده.[۲۴][۳]
منابع
- ↑ «نقش مردم استان البرز در انقلاب اسلامی ایران». شبستان. ۳۱ ژانویه ۲۰۱۶. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «روایتی از مبارزات مردم کرج در ۲۲ بهمن ۵۷». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۰ فوریه ۲۰۲۰. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ حمید کرمیپور (۱۳۹۱). انقلاب اسلامی در کرج. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. صص. ۱۵–۵۰. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «تظاهرات ۱۷ شهریور». ویکیپدیا. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «اعتصاب خونین کارگری سال ۱۳۵۰». انصاف نیوز. ۲۷ آوریل ۲۰۱۹. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «ماجرای کارخانه جهانچیت». دنیای اقتصاد. ۳۰ آوریل ۲۰۱۴. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «کشتار کارگران جهانچیت کرج». دنیای اقتصاد. ۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ «نخستین راهپیمایی ۱۰۰ هزار نفری مردم کرج در عاشورای ۱۳۵۷». شبستان. ۵ فوریه ۲۰۱۶. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «مبارزه دانشآموزان و کارگران در کرج با رژیم پهلوی + سند». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۲۹ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «البرز یکی از مراکز مهم تظاهرات در زمان انقلاب». ویستا. ۵ فوریه ۲۰۲۵. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ «روزی که کرجیها به فراخوان آیتالله طالقانی لبیک گفتند». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱ اوت ۲۰۲۲. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی در محرم ۱۳۵۷». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ «تاریخ سند: ۱۱ بهمن ۱۳۵۷». اسناد تاریخی. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «نقش مردم کرج در مبارزه با شاه». کرج امروز. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ «واقعه تاریخی فراموشنشدنی مردم کرج در سال ۵۷». تسنیم. ۱۰ فوریه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «لشکر ۱۶ زرهی قزوین». دانشنامه دفاع مقدس. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «روایتی از مبارزات مردم کرج در ۲۲ بهمن ۵۷». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۰ فوریه ۲۰۲۰. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «۵۳ شهید انقلاب اسلامی سندی ماندگار بر ولایتمداری مردم البرز». مهر. ۲۶ ژانویه ۲۰۲۵. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «شهید حمید ادیبی دانشآموز شهیدستان، نخستین شهید دوران انقلاب اسلامی». شهیدستان کرج. ۱۱ مه ۲۰۲۱. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «شهدای روز خونین ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ کرج چه کسانی هستند؟». مهر. ۱۸ فوریه ۲۰۲۳. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «معرفی شهیدان قریشی». ایرنا. ۲۷ دسامبر ۲۰۱۹. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «ماندگاری نقش بیبدیل مردم البرز در ۲۱ بهمن». ایرنا. ۹ فوریه ۲۰۲۵. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.
- ↑ «کارخانه جهانچیت کرج به پردیس فرهنگی تبدیل میشود». ایمنا. ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱. دریافتشده در ۷ آبان ۱۴۰۴.