امامزاده عبدالقهار
امامزاده عبدالقهار بنایی آرامگاهی است که در روستای ورده در استان البرز کشور ایران واقع شدهاست. این بنا در قول عامه منسوب به امامزاده ابوالحسن، ملقب به عبدالقهار فرزند امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) میباشد. اما احتمالاً مربوط به یکی از نوادگان موسی کاظم است. چون در منابع تاریخی و رجالی فرزندی به نام ابوالحسن ملقب به عبدالقهار در میان فرزندان امام موسی کاظم یافت نشدهاست. این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۹۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱]
موقعیت
روستای ورده در مجاور درهای با شیب تند قرار دارد که رودخانه هزاربند در این دره جریان دارد. روستا در سمت شمال غرب رودخانه واقع شدهاست و امامزاده عبدالقهار در آنسوی رودخانه و در دامنه کوهی با شیب زیاد و مشرف بر ده و دره واقع شدهاست. یک پل فلزی با عرض حدود ۴ متر بر روی رودخانه وجود دارد که روستا را به سمت دیگر متصل میکند. برای آنکه بتوان ازدامنه کوه برای بنای امامزاده استفاده نمود، صفههای مختلفی با اختلاف سطح نسبت به یکدیگر ایجاد شدهاست و سپس به کمک راههای شیب دار و پله کانها از صفهای به صفه دیگر راه مییابد. محلی که بنای امامزاده در آنجا برپا گشته سکوی وسیعی است.
معماری بنا
امامزاده فعلی بنایی مستطیلشکل در جهت شمال به جنوب است که ورودی آن از سمت شمال قرار دارد. محوطه آرامگاهی روستا بهخاطر درختان کهن، ارتفاع مناسب و چشمانداز زیبایی که به رودخانه دارد، فضایی بسیار دلانگیز ایجاد کرده است. در گذشته این محوطه با دیوار و دری چوبی از اطراف جدا میشد، اما امروزه صحن و پیرامون آن یکپارچه شدهاند.
از سمت شمال ابتدا وارد پیشرواقی سرپوشیده میشویم؛ پشت دیوار جنوبی این فضا انباری سنگی با سقف چوبی قرار دارد. کمی آنطرفتر، رواق اصلی با ابعاد تقریبی ۸/۵ در ۳/۴ متر قرار گرفته که جلو آن سقف مسطح و تیرریزیشده و عقب آن با قوسهای آجری و گچ پوشیده شده است. سراسر نمای غربی این رواق را دری چوبی مشبک با قوس در بخش بالایی پوشانده است.
در جنوب رواق اصلی، حرم قرار دارد که هسته قدیمیترین بخش بنا محسوب میشود. حرم فضایی کاملاً مربعی به ابعاد ۴/۶ در ۴/۶ متر با دیوارهایی به ضخامت ۱/۲ متر است و فاقد هرگونه تزیین دیواری است. سقف آن ابتدا با چهار فیلپوش و سپس با کاربندیهای زیبا اجرا شده است. چهارچوب در ورودی فعلی دارای نقش گل و بتههای دهاناژدری بسیار نفیس است، اما لنگههای در کنونی ارزش هنری خاصی ندارند؛ لنگههای اصلی زیبا همراه با ضریح چوبی نفیس در سال ۱۳۴۲ به سرقت رفتند و در چوبی منبتکاریشده اکنون در موزه ایران باستان نگهداری میشود.
ضریح چوبی، که از شاهکارهای دوره صفویه است، صندوقی مستطیلشکل به ابعاد حدود ۲/۱ در ۱/۲ متر است که دیوارههای طولی آن با چهار قاب منبت گل و بته تزئین شده و کتیبهای زیبا با خط خوش نام «ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان» را بر خود دارد.
در سمت غرب حرم، رواق دیگری به طول ۴/۵ و عرض ۳ متر قرار داشته که در گذشته دیوار شمالی ضخیمی با در ورودی داشت و اکنون این دیوار برداشته شده است. در سالهای اخیر تمام رواقهای غربی به یکدیگر متصل شده و رواق طولی یکپارچهای به عرض ۳ متر در کل طول بنا به وجود آمده که از طریق پنجرهها و درهای بزرگ چوبی مشبک به صحن باز میشود و دری هم در شمالیترین بخش آن به بیرون اضافه شده است. همچنین در بخش جنوبی حرم، اتاق و رواق جدیدی با همان سبک و الگوی معماری قدیمی به بنا افزوده شده است.
بهطور کلی، قدیمیترین بخش مجموعه همان حرم چهارگوش است و رواقهای شمالی، غربی و پیشرواق در مراحل بعدی به آن الحاق شدهاند، در حالی که ارزشمندترین آثار تاریخی آن ضریح و در چوبی منبتکاریشده دوره صفویه هستند که امروزه در موزه ملی ایران نگهداری میشوند.
نمای غربی بنا
نمای غربی بنا را در خارج سه طاق نمای وسیع که سراسر آنها را درهای ارسی چوبی مشبک پوشانیده، فرا گرفتهاست و با توجه به طرح و نقش درهای چوبی، در عین سادگی جلوه خاص و زیبایی دارد. در سالهای اخیر دیوارههای میان این طاق نماها با آجر و کاشی تزیین و محافظت شدهاست. همچنین یک طاق نما در جنوب بهطور مشابه و بدون ارسی الحاق شدهاست.
گنبد بالای حرم
روی با مجموعه بناهای مورد اشاره، بر فراز حرم امامزاده و روی پوشش نخستین داخلی آن، گنبد هرمی شکل به صورت گنبد رک دوازده ترک مشاهده میشود. پایه گنبد دارای طرح دوازده ضلعی است که طول هر ضله آن ۱/۵۵ متر و ارتفاع اضلاع دوازدهگانه ازکف بام ۲/۲۰ متر است. سپس از روی اضلاع دوازدهگانه، دوازده یال به طرف بالا و نوک هرم امتداد یافتهاست که طول هر یک ۶/۹۰ متر است. قسمت پایین و بالای گنبد در حال حاضر با اندود ماسه و سیمان پوشیده شدهاست. لازم به یادآوری است که گنبد این امامزاده نظیر سایر بناهای مشابه آن در شمال ایران در اصل از آجر بودهاست. در بالای هرم در گذشته میلهای قرار داشته که سه گوی سفید در امتداد هم بر روی آن قرار داشتهاست.
شهدای مدفون در اطراف حرم
شهید سید شمس الدین میرحبیبی، شهید سید عبدالرضا میرحبیبی، شهید علی میرحبیبی، شهید سید مهدی میرحبیبی، شهید سید محمود میرعربشاهی، شهید سید امیر میرحبیبی، شهید سید بهزاد میرحبیبی، شهیدسید نصراله میرهاشمی
جستارهای وابسته
منابع
- دکتر پرویز ورجاوند، سرزمین قزوین: سابقه تاریخی و آثار باستانی و بناهای تاریخی سرزمین قزوین، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، ۵۲۹ صفحه، چاپ اول، ۱۳۴۹.
- اطلاعرسانی امامزادگان
- اطلاعرسانی شهر کوهسار
- سازمان میراث فرهنگی استان تهران
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایرانشهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافتشده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.