سفر به گرای ۲۷۰ درجه

سفر به گرای ۲۷۰ درجه رمانی است از احمد دهقان با موضوع جنگ ایران و عراق که در سال ۱۳۷۵ توسط نشر صریر منتشر شد. این کتاب به دلیل سبک خاص نوشته و روایت عمیق و ویژه جنگ اقبال زیادی به خود جلب کرد و مورد توجه جدی منتقدان و خوانندگان قرار گرفت. رضا امیرخانی، رمان‌نویس ایرانی، دربارهٔ این کتاب می‌گوید: «شاید بهترین رمان جنگ». این اثر نخستین رمان ایرانی با موضوع جنگ است که با ترجمه پال اسپراکمن در آمریکا منتشر شده و تاکنون به زبان‌های انگلیسی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، صربی و لهستانی ترجمه شده است.

داستان

داستان کتاب از زبان ناصر بیان می‌شود. ناصر رزمنده جوانی است که بارها سابقه شرکت در جبهه داشته است. در بین امتحانات مدرسه مشق و درس را رها کرده و به همراه دوستش علی راهی منطقه جنگی جنوب می‌شود. در آنجا ضمن دیدار مجدد با دوستان سابقش، از قریب‌الوقوع بودن عملیاتی مهم (عملیات کربلای ۵) اطلاع می‌یابد.

در حین عملیات بسیاری از دوستانش شهید و مجروح می‌شوند، خود او نیز مجروح شده و به پشت خط می‌آید. بعد از چند روز به شهر خود بازگشته و زندگی عادی را از سر می‌گیرد. پس از مدت کوتاهی با دریافت تلگراف یکی از دوستانش خود را آماده بازگشت به منطقه می‌کند.

داستان در هشت فصل ماجرای عملیات کربلای ۵ را در اواخر دی‌ماه ۱۳۶۵ بازگو می‌کند. داستان از زاویه دید اول شخص روایت می‌شود و با ورود قهرمان به جبهه آغاز می‌شود.

انتشار و بازخورد

انتشار اولیه

رمان «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» نخستین بار در سال ۱۳۷۵ توسط نشر صریر منتشر شد. کتاب خیلی زود با اقبال خوانندگان داخلی روبه‌رو شد و طی سال‌ها ۱۸ بار چاپ شده است. این کتاب در قطع رقعی و ۲۴۸ صفحه منتشر شده و سپس توسط انتشارات سوره مهر نیز به چاپ رسیده است.

بازخورد منتقدان

پرویز شیشه‌گران درباره این رمان می‌نویسد: «سفر به گرای ۲۷۰ درجه از اول تا انتها روایتی است ملموس و صادقانه از زندگی در جنگ، این سفر بر شانه‌های ستبر حوادث عینی استوار است». وی همچنین اضافه می‌کند: «ناصر در بحبوحه عملیات حضور می‌یابد، می‌رزمد و مجروح می‌شود و در پایان عملیات باز به سراغ دفتر و کتاب و مشق‌های خود می‌رود و این را هم نوعی رزم می‌داند؛ رزم با قلم».

جوایز و افتخارات

رمان «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» جوایز متعددی را کسب کرده است:

• جایزه بیست سال داستان‌نویسی (۱۳۷۷)
• جایزه چهارمین دوره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس
• جایزه بیست سال ادبیات پایداری
• جایزه «سرزمین ناشناخته» (Terra Incognita) در روسیه به عنوان بهترین داستان شرقی (۲۰۱۵)

ترجمه‌ها و انتشار بین‌المللی

ترجمه انگلیسی

نخستین ترجمه این رمان توسط پال اسپراکمن، نایب رئیس مرکز مطالعات دانشگاهی خاورمیانه در دانشگاه راتگرز آمریکا انجام شد. این ترجمه با عنوان «Journey to Heading 270 Degrees» در آمریکا منتشر شده و اولین رمان ایرانی با موضوع جنگ است که در آمریکا به چاپ رسیده است.

انتشارات مزدا در آمریکا، چاپ دوم ترجمه پال اسپراکمن را بعد از گذشت یک ماه از چاپ نخست منتشر کرد. این کتاب با مقدمه ۹ صفحه‌ای از اسپراکمن درباره جنگ ایران و عراق و زمینه‌های وقوع رمان منتشر شده است.

ترجمه انگلیسی این کتاب در کتابخانه‌های مختلفی از جمله کتابخانه‌های دانشگاه جرج واشینگتن دی‌سی، دانشگاه هاروارد، کتابخانه کنگره واشینگتن دی‌سی، دانشگاه UCLA لس آنجلس، دانشگاه برکلی کالیفرنیا، دانشگاه ماریلند و دانشگاه ورمونت در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

ترجمه‌های دیگر

این رمان به زبان‌های مختلف ترجمه شده است:

• روسی: توسط الکساندر اندریوشکین و انتشار از سوی مؤسسه انتشاراتی صدرا – مسکو در سال ۲۰۱۵
• ایتالیایی: که میکله مارلی، مترجم ایتالیایی آن، درباره موفقیت نویسنده اظهار نظر کرده است
• اسپانیایی، صربی و لهستانی: توسط انتشارات «شمع و مه»

تحلیل و نقد ادبی

سبک نگارشی

احمد دهقان برای این رمان زبان ساده‌ای را انتخاب کرده و آن را به‌دور از هرگونه پیچیدگی روایت می‌کند. تعلیق در این داستان بدون تصنع است و رمان از مفاهیم انسانی که گاه دور از ذهن می‌نمایند، بهره برده است.

پرویز شیشه‌گران در تحلیل این اثر می‌نویسد: «سادگی طرح باعث می‌شود بیشتر توجه مخاطب به مضمون مورد نظر نویسنده معطوف شود». نگاه رئالیستی و بدون شعار دهقان درباره جنگ و حقایق آن تصویری عریان به خواننده می‌دهد.

ویژگی‌های داستان

در این رمان گاهی قلم دهقان به سمت طنز میل می‌کند و گاهی جدی می‌شود. ناصر راوی داستان که به مرخصی تحصیلی آمده و بعد از امتحانات‌اش دوباره با بچه‌محل‌اش علی به جبهه برمی‌گردد، راوی شوخ‌طبعی است که هم خودش لحن سرخوشانه و طنزآلودی دارد و هم در میان اتفاقات جبهه و جنگ، با نگاهی تیزبین، آن‌ها را که سویه‌ای طنازانه دارند، شکار و روایت می‌کند.

اقتباس‌ها

اقتباس رادیویی

«سفر به گرای ۲۷۰ درجه» به صورت کتاب گویا و نمایش رادیویی نیز اقتباس شده است. این اثر با گویندگی خود نویسنده احمد دهقان و کارگردانی حسین فلاح در ۱۲ قطعه و ۲۱۵ دقیقه تولید شده است.

تأثیرگذاری و جایگاه ادبی

جایگاه در ادبیات دفاع مقدس

«سفر به گرای ۲۷۰ درجه» یکی از آثار شاخص ادبیات دفاع مقدس به شمار می‌رود. این رمان که در بطن عملیات کربلای پنج شکل گرفته است، نگاهی جدید به جنگ ارائه می‌دهد.

رمان از آثار برگزیده جایزه بیست سال ادبیات داستانی شناخته شد و جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر ایران یافت. احمد دهقان درباره این رمان می‌گوید: «نوشتن این رمان حدود یک سال و نیم زمان برد و هنگامی که به پایان رسید احساس کردم توانستم یک روزنه کوچک از جنگ را به تصویر بکشم».

واکنش‌های متفاوت

این رمان مانند سایر آثار احمد دهقان با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شده است. برخی از منتقدان آن را به عنوان روایتی واقع‌گرایانه از جنگ ستوده‌اند، در حالی که برخی دیگر نگاه انتقادی نسبت به برخی جنبه‌های آن داشته‌اند.

میکله مارلی، مترجم ایتالیایی رمان، گفته است: «داستان‌نویس وقتی موفق می‌شود که در رمان حضور دارد، بدون اینکه به چشم بیاید. دهقان در رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه با اینکه داستانی را که خواسته نقل نکرده؛ اما نوعی اتوبیوگرافی نوشته است».

میراث و تداوم

رمان «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» تا چاپ بیستم خود رسیده است و همچنان مورد توجه خوانندگان و محققان ادبیات معاصر ایران قرار دارد. این اثر به عنوان نمونه‌ای از ادبیات جنگ که توانسته است از مرزهای ملی عبور کند و در سطح بین‌المللی شناخته شود، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات ایران دارد.

جستارهای وابسته

• احمد دهقان (داستان‌نویس)
• ادبیات دفاع مقدس
• جنگ ایران و عراق
• عملیات کربلای ۵
• من قاتل پسرتان هستم