حمام بیلقان

حمام بیلقان یک اثر تاریخی متعلق به دوره قاجار است که در روستای بیلقان، بخش آسارا، شهرستان کرج، استان البرز واقع شده است. این بنای ارزشمند در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۴۳۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از نمونه‌های معماری حمام‌های دوره قاجاریه در ایران محسوب می‌شود.

اهمیت و جایگاه

حمام بیلقان به‌عنوان یکی از نمونه‌های بقایای معماری دوره قاجار، ارزش تاریخی دارد و نشان‌دهنده سبک زندگی و نیازهای بهداشتی مردم آن دوران است. هم‌چنین نکات رعایت‌شده در سیستم گرمایش، نورگیری و تهویه آن، هم بیان‌کننده تکنیک‌های معماری آن دوران و هم نشان‌گر توجه معماران به موضوع سازگاری بنا با محیط طبیعی است.

این ویژگی‌ها باعث شده است که حمام بیلقان به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری کرج شناخته شود و در کنار سایر جاذبه‌های گردشگری منطقه مانند آبشار بیلقان( آبشار مصنوعی ۳۰ متری با نورپردازی ویژه)، پل بیلقان(پل مرتفع و زیبا با امکانات تفریحی)، پارک امیرکبیر و مقبره پیر( اثر تاریخی مربوط به قرن هشتم هجری)

، بخشی از مسیر گردشگری جاده چالوس را تشکیل دهد.

تاریخچه

دوره ساخت

از سبک معماری و شیوه ساختمانی حمام بیلقان می‌توان نتیجه گرفت که این بنا مربوط به دوران قاجاریه است. بر اساس مطالعات باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی، احتمالاً این حمام در دوره فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده است.

دوره فعالیت

حمام بیلقان بیش از یک قرن به‌عنوان مرکز اصلی بهداشت عمومی در منطقه بیلقان فعالیت داشته است. بر اساس شواهد موجود و گفته اهالی محلی، این حمام تا سال 1350 خورشیدی فعال بوده و مردم منطقه برای استحمام به آن مراجعه می‌کردند.

با توسعه امکانات حمام خصوصی در خانه‌ها و تغییر سبک زندگی مردم، حمام بیلقان از سال 1350 فعالیت خود را متوقف کرد. از آن زمان تاکنون، این بنا بیش از ۵۰ سال غیرفعال بوده و تنها به‌عنوان یک اثر تاریخی حفظ شده است.

موقعیت جغرافیایی

حمام بیلقان در روستای بیلقان، در ۴ کیلومتری شمال شرقی کرج واقع شده است. این منطقه در ابتدای جاده چالوس و در نزدیکی منطقه عظیمیه قرار دارد و رودخانه کرج از میان آن عبور می‌کند.

ویژگی‌های معماری

ساختار کلی

حمام بیلقان دارای معماری منحصربه‌فردی است که در نگاه اول به شکل سه برآمدگی مخروطی‌شکل در یک میدانگاه ظاهر می‌شود. این برآمدگی‌ها در واقع پشت‌بام حمام قدیمی هستند که نمای ظاهری خاصی به بنا می‌دهند.

سیستم نورگیری

بالای هر یک از برآمدگی‌های مخروطی، سوراخی به شکل نورگیر تعبیه شده است که با تورهای سیمی پوشیده شده‌اند. این سیستم نورگیری پیشرفته نشان از دقت معماران قاجاری در طراحی فضاهای عمومی دارد.

ورودی و دسترسی

ورودی حمام رو به شمال است و برای ورود به آن باید از 10 پله و یک پیچ عبور کرد. این طراحی باعث می‌شود که بازدیدکنندگان به تدریج وارد فضای حمام شوند.

فضاهای داخلی

حمام شامل چندین بخش اصلی است:

• رختکن یا سربینه: اولین فضا پس از ورودی

• راهروی میانی: بین رختکن و گرمخانه

• نظافتخانه: در مجاورت راهرو

• گرمخانه: فضای اصلی حمام

سقف و گنبد

سقف رختکن و گرمخانه گنبدی‌شکل است که از خارج با کاهگل اندود شده و از داخل با آهک اندود و آهک‌بری شده است. این تکنیک باعث عایق‌بندی مناسب و دوام بیشتر ساختمان شده است.

مصالح و تکنیک ساخت

ساختار اصلی بنا سنگی است و از مصالحی مانند آجر، آهک، ساروج و ملات گل استفاده شده است. تعداد لایه‌های متعدد گل‌اندود پشت‌بام نشان‌دهنده مرمت‌های دوره‌ای این بنا در طول تاریخ است.

تطبیق با زمین

به دلیل شیب تند زمین، قسمت غرب و شمال حمام در دل زمین قرار گرفته و ضلع جنوبی و شرقی آن دیوارسازی شده است. این روش معماری نشان از تسلط معماران قاجاری بر شرایط طبیعی منطقه دارد.

وضعیت کنونی

وضعیت فعالیت

در حال حاضر حمام بیلقان فعالیت نمی‌کند و به‌عنوان یک بنای تاریخی حفظ شده است. با وجود اینکه امکان بازدید داخلی وجود ندارد، اما بازدیدکنندگان می‌توانند از معماری بیرونی و پشت‌بام آن دیدن کنند.

عملیات مرمت

عملیات مرمت اضطراری حمام بیلقان از تاریخ هشتم تیرماه 1396 آغاز شد. این مرمت شامل:

• پاکسازی کامل فضاهای داخلی

• تخلیه آوار و نخاله ساختمان

• مرمت طاق‌ها و تویزه‌های تخریب‌شده

• بازسازی نورگیرها برای تهویه مناسب

• عایق‌کاری و شیب‌بندی سطوح خارجی

پیوند به بیرون

• معرفی حمام بیلقان در سایت تیشینه

• نقشه و موقعیت حمام بیلقان

• راهنمای سفر به حمام بیلقان

منابع

الگو:آثار ملی استان البرز