دبستان برزگران

دبستان برزگران کرج اولین مدرسه ابتدایی عملی کشاورزی در ایران و غرب آسیا بود که در برج حمل (آوریل) سال ۱۲۹۶ شمسی (جمادی‌الثانی ۱۳۳۶ قمری؛ ۱۱ آوریل ۱۹۱۷ میلادی) در شهر کرج تأسیس شد. این مدرسه نقش بنیادی در شکل‌گیری آموزش کشاورزی نوین ایران ایفا کرد و بعدها به مدرسه عالی فلاحت و سپس دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران تبدیل گردید. هدف اصلی تأسیس آن، تربیت افراد متخصص در اصول فنی کشاورزی و بهبود وضعیت کشاورزی نوین در ایران بود که تحت تأثیر ارتباط با غرب و نیاز به پیشرفت کشاورزی پس از جنگ جهانی اول شکل گرفت.

تاریخچه تأسیس

پیشینه

تأسیس دبستان برزگران در ادامه تلاش‌های آموزشی کشاورزی در ایران قرار داشت. پیش از آن، مدرسه فلاحت مظفری در سال ۱۲۷۹ خورشیدی در قریه چهاردانگه تهران تأسیس شده بود اما در سال ۱۲۸۵ (مقارن با جریانات سیاسی منتهی به مشروطه) تعطیل شد. این تعطیلی مدت ۱۰ سال طول کشید تا اینکه در سال ۱۲۹۶ دبستان برزگران به عنوان جانشین آن در کرج تأسیس گردید.

عوامل تأسیس

در کابینه اول مشروطه، در سال ۱۲۸۵ دستور تشکیل وزارت فلاحت، تجارت و فوائد عامه صادر شد. حسین علاء که به وزیر این وزارتخانه منصوب شده بود، شورایی را برای رسیدگی به مشکلات کشاورزی تشکیل داد. این شورا تأسیس مدرسه عالی فلاحت در تهران و احداث دبستان‌های روستایی در نقاط مختلف کشور را پیشنهاد کرد. دبستان برزگران به وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه واگذار گردید و بودجه سالانه آن ۶۰۴۶ تومان برای حقوق، مواجب، و مخارج شام و ناهار و لوازم تعیین شد، و مبلغ ۲۱۹۴ تومان برای تعمیرات و اثاثیه اختصاص یافت.

فرایند تصویب

هیأت دولت در ۲۲ اسفند ماه ۱۲۹۶ شمسی (۱۳ مارس ۱۹۱۸) پیشنهاد دایر کردن مدرسه عالی فلاحت در کرج را تصویب نمود. در نهایت، در برج حمل ۱۲۹۷ «دبستان برزگران کرج» (نام اولیه: مکتب عملی فالحتی) به ریاست هانس شریکر مجارستانی دایر گردید. افتتاح رسمی با حضور وزیر فلاحت و تجارت، متخصصان اروپایی، و مقامات در مراسمی در کرج برگزار شد.

موقعیت جغرافیایی

دبستان برزگران در محل کنونی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، در اراضی کاخ سلیمانیه کرج و زمین‌های دولتی تأسیس شد. برنامه‌ای برای استفاده از قصر قاجار وجود داشت که به دلیل کمبود امکانات محقق نشد. این موقعیت امروزه در مرکز شهر کرج، در چهارراه دانشکده قرار دارد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ثبت ۱۴۶۶۵ در تاریخ ۱۶ اسفندماه ۱۳۸۴ شناخته می‌شود.

ویژگی‌های آموزشی

دانشجویان و شرایط پذیرش

در دبستان برزگران هنگام ثبت نام، داوطلبان باید کمتر از ۱۵ سال سن، دارای بنیه قوی و سلامت جسمانی، سواد فارسی و آشنایی با کشاورزی می‌بودند. امتحان ورودی شامل خط، سواد فارسی و دانش کشاورزی بود و اولویت با فرزندان دهقانان بود. این مدرسه ۳۵ نفر دانش‌آموز (۲۰ نفر رایگان با نمرات بالا، ۱۵ نفر غیررایگان که ۱۲۰ تومان سالانه پرداخت می‌کردند) و ۵ نفر خارجی پذیرفت.

روش آموزش

مخارج دبستان و هزینه‌های آموزشی به جای پول با پرداخت کالاهایی چون گندم، جو، نان، روغن، پنیر، میوه، پارچه و گاهی نیز بر مبنای خدماتی که اولیاء می‌توانستند در قبال آموزش به معلمان پرداخت کنند انجام می‌شد. برنامه درسی شامل دروس نظری و عملی فارسی، شرعیات، حساب، سیاق، هندسه، فیزیک، علم زراعت، حیوان داری، پرورش و تربیت درختان میوه، کائنات جو (هواشناسی کشاورزی)، شناسایی اراضی، دایر کردن اراضی، کوت و رشوه، دفترداری مختصر، مساحی (اندازه گیری مساحت اراضی)، گیاه شناسی، پرورش زنبور عسل، ساختن ابنیه دهاتی، تربیت جنگل به طور عموم، ثروت روستایی(اقتصاد روستایی)، قوانین جاریه روستایی و ماشین‌های زراعتی به طور عموم بود. دروس عملی در مزارع اطراف مدرسه اجرا می‌شد. امتحانات هر سه ماه یک‌بار و امتحان نهایی سالانه با حضور نمایندگان وزارت فلاحت و معارف برگزار می‌گردید و شاگردان موفق گواهینامه دریافت می‌کردند.

انحلال

دبستان برزگران طی سال‌های فعالیت خود تغییرات متعددی را تجربه کرد، اما در جوزای ۱۲۹۹ شمسی (ژوئن ۱۹۲۰) به دلیل کمبود بودجه و مشکلات مدیریتی منحل شد و مقرر گردید به جای آن، مدرسه ابتدایی فلاحت در تهران تأسیس شود:

چهره‌های مهم

هانس شریکر

هانس شریکر (Hans Schricker)، متخصص مجارستانی جنگل و کشاورزی، به عنوان مدیر و معلم فنی دبستان در حمل ۱۲۹۷ شمسی منصوب شد. حقوق ماهانه او ۱۰۰ تومان به علاوه ۵۰ تومان مدد معاش بود. او به آموزش عملی اعتقاد داشت و نقش مهمی در اداره مدرسه ایفا کرد، اما در نهایت به دلیل مشکلات مالی و مدیریتی استعفا داد.

احمدحسین عدل

یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های مرتبط با دبستان برزگران احمدحسین عدل (۱۲۷۷-۱۳۴۱) بود. او از بنیانگذاران کشاورزی جدید در ایران، نخستین اصلاح‌کننده غلات در کشور و بنیانگذار دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در کرج محسوب می‌شود. در ۲۴ آذر ۱۳۰۹ رضا شاه به همراه وزیر دربار خود عبدالحسین تیمورتاش، مدرسه عالی فلاحت را افتتاح کرد که احمدحسین عدل مدیر، استاد و رئیس این مدرسه بود.

استخدام فارغ‌التحصیلان

در سال ۱۲۹۸ شمسی، ۱۰ نفر از فارغ‌التحصیلان دور اول (از جمله خلیل خان، محمدخان رستگار، و دیگران) به استخدام اداره خالصجات درآمدند با حقوق ماهانه ۲۰ تومان به عنوان مدد معاش. آن‌ها به عنوان کارآموز (استاژر) در امور زراعتی و تقسیم آب مشغول شدند و موظف به ارائه گزارش‌های منظم بودند. یکی از شاگردان (سیداحمد) انصراف داد و جای او محمد ولد شیخ عبدالحسین طالقانی جایگزین شد.

اهمیت و جایگاه

نقش در آموزش کشاورزی ایران

دبستان برزگران به عنوان تاریخ رسمی شکل‌گیری آموزش و پرورش نوین در استان البرز شناخته می‌شود. این مدرسه اولین قدم در ایجاد آموزش علمی و نوین کشاورزی در ایران بود و پایه‌گذار رشته‌های مختلف علوم کشاورزی و منابع طبیعی در کشور محسوب می‌شود.

ارتباط با روز ملی البرز

سالگرد تأسیس دبستان برزگران (۲۰ مهرماه) به عنوان روز ملی البرز انتخاب شده است. مهراب رجبی، رئیس بنیاد البرزشناسی، تأکید کرده که این روز برای گرامیداشت نقش مهم این مدرسه در تاریخ آموزش کشاورزی کشور انتخاب شده است. (با وجود تعطیلی زودهنگام، میراث آن ادامه یافت.)

وضعیت فعلی

امروزه محل دبستان برزگران به دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران تبدیل شده است که بیش از ۴۳۰۰ دانشجو در آن مشغول به تحصیل هستند. این مجموعه شامل ۴ دانشکده، ۲۴۰ نفر هیئت علمی و ۱۶ گروه آموزشی است و به عنوان بزرگ‌ترین و جامع‌ترین مجموعه آموزش عالی کشاورزی و منابع طبیعی کشور محسوب می‌شود.