رصدخانه اپوسوس

رصدخانه اپوسوس یکی از دو رصدخانه تخصصی مرکز فضایی ماهدشت در استان البرز است که زیر نظر سازمان فضایی ایران فعالیت می‌کند. این رصدخانه به عنوان بخشی از شبکه بین‌المللی سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) با هدف رصد اجرام فضایی و پسماندهای فضایی در اطراف زمین طراحی شده است.

رصدخانه اپوسوس در قالب یک همکاری بین‌المللی میان ۸ کشور در سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه، اجرام فضایی حول زمین شامل پسماندهای فضایی و ماهواره‌ها را به صورت دائم رصد می‌کند و اطلاعات مداری آن‌ها را به‌روزرسانی می‌نماید. این رصدخانه جزو ۵ رصدخانه بزرگ کشور و بزرگ‌ترین رصدخانه حرفه‌ای استان البرز محسوب می‌شود.

اهمیت و جایگاه

رصدخانه اپوسوس یکی از ۵ رصدخانه بزرگ کشور و بزرگ‌ترین رصدخانه حرفه‌ای استان البرز محسوب می‌شود. این رصدخانه نقش مهمی در حفاظت از اموال فضایی بشر ایفا می‌کند و از طریق شناسایی و ردیابی پسماندهای فضایی، به امنیت ماهواره‌ها و ایستگاه‌های فضایی کمک می‌نماید.

موقعیت جغرافیایی مناسب این رصدخانه و عدم وجود مزاحمت‌های فرکانسی، آن را به مکانی ایده‌آل برای فعالیت‌های رصد فضایی تبدیل کرده است. همچنین عضویت در شبکه بین‌المللی اپسکو، اهمیت علمی و بین‌المللی این رصدخانه را دوچندان کرده است.

موقعیت جغرافیایی

رصدخانه اپوسوس در جنوب‌غربی تهران و در اراضی مرکز فضایی ماهدشت واقع در کرج قرار دارد. این مرکز در موقعیتی به طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۴۷ دقیقه و ۵۸.۸ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۵ دقیقه و ۴۷.۳۴ ثانیه شمالی با ارتفاع ۱۱۹۸ متر از سطح دریا واقع شده است.

مرکز فضایی ماهدشت در فاصله ۷۰ کیلومتری جنوب‌غربی تهران قرار گرفته و دارای وسعتی به مساحت حدود ۲۲۰ هکتار است. این مرکز که در سال ۱۳۵۴ تأسیس شد، قدیمی‌ترین مرکز فضایی خاورمیانه محسوب می‌شود.

این رصدخانه با قرارگیری در مسیر جاده پیام و نزدیکی به فرودگاه پیام، دسترسی مناسبی از مرکز استان دارد.

تاریخچه

پیشینه پروژه اپوسوس

پروژه سیستم اپتیکی زمین‌پایه رصد اجرام فضایی (APOSOS) توسط چین، پرو و ترکیه در سال ۲۰۰۸ پیشنهاد شد و در دومین جلسه شورای اپسکو در سال ۲۰۰۹ تصویب گردید. هدف این پروژه توسعه یک شبکه رصد یکپارچه متشکل از اعضای اپسکو، برپایه ردیاب‌های اپتیکی اجرام فضایی است.

راه‌اندازی در ایران

سازمان فضایی ایران به نمایندگی از ایران در سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (APSCO) عضویت داشته و از اعضای فعال این پروژه است. در فاز اول، ایران با استفاده از رصدخانه مرکز ماهدشت، ماهواره‌ها و پسماندهای فضایی را ثبت نمود.

در راستای تکمیل شبکه رصدی، مقرر شد که سه تلسکوپ از سوی سازمان اپسکو در سه کشور عضو مستقر گردد. در سال ۱۳۹۴ دو کشور پاکستان و پرو میزبان دو تلسکوپ مذکور بوده‌اند و تلسکوپ سوم به کشور ایران منتقل و توسط کارشناسان APSCO نصب، راه‌اندازی و تحویل شد.

مشخصات فنی و تجهیزات

تلسکوپ اصلی

تلسکوپ اصلی رصدخانه اپوسوس از نوع شکستی آپوکروماتیک است که شامل ۹ عدسی با گشودگی دهانه ۱۵۰ میلی‌متر می‌باشد. این تلسکوپ به صورت انحصاری با هدف رصد اجرام فضایی طراحی و ساخته شده است.

سیستم تصویربرداری

تلسکوپ مجهز به یک دوربین تصویربرداری با حساسیت کوانتومی بسیار بالا است که امکان ثبت تصاویر با دقت بالا از اجرام فضایی را فراهم می‌کند.

قابلیت‌های عملیاتی

سیستم تلسکوپ اپتیکی اپوسوس قادر است تمام اجرام در هزار کیلومتری اطراف زمین را شناسایی و مدار آن‌ها را به ثبت برساند. این رصدخانه دارای الگوریتم‌های پیش‌پردازش پیشرفته است که پس از رصد، موقعیت جرم رصدشده را به صورت اتوماتیک محاسبه کرده و نتیجه آن را از طریق اینترنت به مرکز داده‌های سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه ارسال می‌کند.

ماموریت‌ها و فعالیت‌ها

اهداف اصلی پروژه

ماموریت اصلی رصدخانه اپوسوس شامل موارد زیر است:

• آشکارسازی، ردیابی و شناسایی اجرام فضایی: رصد مستمر ماهواره‌ها و پسماندهای فضایی

• تعیین مدار اجرام فضایی: محاسبه و پیش‌بینی موقعیت و مسیر اجرام رصدشده

• تهیه کاتالوگ اجرام فضایی: ایجاد پایگاه داده جامع از اجرام رصدشده

• حفاظت از اموال بشر در فضا: جلوگیری از برخورد ماهواره‌ها با پسماندهای فضایی

• پیش‌بینی بازگشت اجرام: تعیین زمان و مکان ورود اجرام فضایی در حال سقوط به جو زمین

فعالیت‌های عملیاتی

رصدخانه اپوسوس به صورت مستمر اجرام فضایی شامل مدارگردها، پسماندهای فضایی و اجرام نزدیک به زمین را رصد می‌کند. این رصدخانه موفق به اخذ اولین تصاویر از پسماندهای فضایی از ماهواره FYIC شده است.

همکاری‌های بین‌المللی

شبکه اپسکو

رصدخانه اپوسوس بخشی از شبکه سه‌گانه رصدخانه‌های سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (APSCO) است که شامل ایران، پاکستان و پرو می‌باشد. این شبکه در قالب پروژه Asia-Pacific Optical Space object Observation System فعالیت می‌کند.

سازمان APSCO که در سال ۲۰۰۵ تأسیس شد، دارای ۸ عضو اصلی شامل بنگلادش، ترکیه، تایلند، پرو، پاکستان، ایران، چین و مغولستان است. دفتر مرکزی این سازمان در پکن واقع شده است.

تبادل داده‌ها

اطلاعات حاصل از رصدهای انجام‌شده توسط رصدخانه اپوسوس به صورت خودکار از طریق اینترنت به مرکز داده‌های سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه ارسال می‌شود. این همکاری باعث ایجاد پوشش جهانی بهتر برای رصد اجرام فضایی شده است.

وضعیت کنونی و توسعه آینده

رصدخانه اپوسوس در حال حاضر به عنوان یکی از فعال‌ترین رصدخانه‌های کشور شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر، فاز توسعه و بهسازی سامانه رصد اپتیکی اجرام فضایی آسیا-اقیانوسیه در مرکز فضایی ماهدشت تکمیل و به بهره‌برداری رسیده است.

در راستای تکمیل شبکه رصدی، فاز دوم از پروژه با عنوان "رصدخانه‌های علوم فضایی آسیا-اقیانوسیه" با ایجاد هشت رصدخانه دیگر در تمام کشورهای عضو اپسکو در حال اجرا است.

شرایط بازدید

مرکز فضایی ماهدشت و رصدخانه اپوسوس هرهفته (ترجیحاً روزهای دوشنبه) از ساعت ۹ الی ۱۱ صبح پذیرای بازدیدهای عمومی اعم از دانش‌آموزان و معلمان مدارس، دانشجویان و عموم علاقه‌مندان است. کلیه بازدیدها به صورت گروهی و از سوی ارگان‌های دولتی یا خصوصی پذیرفته می‌شود.

علاقه‌مندان می‌توانند نامه درخواست رسمی خود را به همراه فرم درخواست بازدید به بخش نجوم و اکتشافات فضایی سازمان فضایی ایران با شماره ۰۲۱۲۲۰۲۹۷۰۲ فکس و یا نامه اسکن‌شده درخواست و فرم خود را به آدرس اینترنتی ISAO@isa.ir ارسال نمایند.

جستارهای وابسته

• رصدخانه خیام

• رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی

پیوند به بیرون

• وبسایت سازمان فضایی ایران

• سایت اطلاع‌رسانی اسپاش