روستای خور (کرج)

خور روستایی در دهستان آدران از توابع بخش آسارا در شهرستان کرج استان البرز ایران است. این روستا در ارتفاع ۲۸۰۰ متری از سطح دریا و در دامنه غربی قله پهنه‌سار (گندم‌چال) در مسیر جاده چالوس قرار دارد. روستای خور با قدمتی حدود دو هزار ساله، با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی از جمله آبشار خور، پیست اسکی خور و تپه دژبر، یکی از مقاصد گردشگری مهم استان البرز محسوب می‌شود. زبان مردم این روستا تاتی است که از شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی و بازمانده زبان مادی به شمار می‌رود.

موقعیت جغرافیایی

روستای خور در ۱۷ تا ۲۳ کیلومتری شمال کرج و در جاده چالوس قبل از سد امیرکبیر (سد کرج) واقع شده است. برای دسترسی به این روستا باید در کیلومتر ۲۰ جاده چالوس و سه کیلومتر قبل از سد امیرکبیر، از خروجی خوزنکلا وارد مسیر فرعی شد و پس از گذشتن از روستاهای ارنگه و سیجان، مسیری کوهستانی و پرپیچ و خم به طول حدود ۱۷ کیلومتر را طی کرد.

این روستا در دامنه غربی قله پهنه‌سار با ارتفاع ۳۴۰۰ متر قرار گرفته است. قله پهنه‌سار که به آن پهنه‌حصار، پهن‌حصار و پشته‌بند نیز گفته می‌شود، از شرق به دره و روستای سنگان، از غرب به روستای خور و از جنوب به روستای واریش منتهی می‌شود.

تاریخچه

پیشینه تاریخی

روستای خور با قدمتی بالغ بر دو هزار سال از کهن‌ترین روستاهای منطقه به شمار می‌رود. حمدالله مستوفی جغرافی‌نگار و مورخ دوره ایلخانان در کتاب نزهةالقلوب که در سال ۷۴۰ هجری قمری نگاشته شد، در گزارش احوال ولایت ساوجبلاغ از روستای «خرداد» به عنوان یکی از روستاهای بزرگ منطقه یاد کرده که برخی محققان آن را همان خور کنونی می‌دانند.

نام «خور» به معنای مخفف «خورشید» است که احتمالاً به دلیل قرارگیری روستا در ارتفاع بالا و دریافت نور آفتاب فراوان این نام بر آن نهاده شده است.

دوران معاصر

طی دهه‌های اخیر، روستای خور تحولات اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. بررسی تحولات اقتصادی این روستا در بازه زمانی ۴۵ ساله (۱۳۴۰–۱۳۸۵) نشان می‌دهد که الگوی معیشت از کشاورزی و دامداری سنتی به سمت اشتغال در کارخانجات و صنایع تغییر یافته است.

جمعیت

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ (زمانی که روستا در استان تهران قرار داشت)، جمعیت روستای خور ۱۱۰ نفر در ۴۶ خانوار بود. پس از تشکیل استان البرز در سال ۱۳۸۹ و براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این روستا به ۲۹۳ نفر در ۱۰۷ خانوار افزایش یافت که نشان‌دهنده رشد جمعیتی قابل توجه آن است.

زبان

زبان مردم روستای خور تاتی است که یکی از زبان‌های ایرانی از شاخه شمال غربی و بازمانده زبان مادی باستان محسوب می‌شود. این زبان که روزگاری از آذربایجان تا شمال خراسان گسترده بود، امروزه تنها در جزیره‌هایی از شمال ایران از جمله رودبار الموت، طالقان، دماوند و برخی روستاهای کرج و قزوین به کار می‌رود.

زبان تاتی تحت تأثیر اوستایی که زبان مذهبی مردمان این سامان بوده، و فارسی باستان، پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی و فارسی دری قرار گرفته است و بسیاری از ویژگی‌های کهن زبانی همچون تمایز جنس دستوری، ساخت ارگتیو، و گردش مصوت‌ها را حفظ کرده است.

آثار تاریخی

تپه دژبر

تپه دژبر مهم‌ترین اثر تاریخی روستای خور است که مربوط به دوره تیموریان و صفوی می‌باشد. این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و نشان‌دهنده اهمیت تاریخی و باستان‌شناسی این روستاست.

گورستان تاریخی

در مرکز روستا گورستان قدیمی با قدمت ۶۰۰ تا ۷۰۰ ساله قرار دارد که در آن سنگ‌های قبور باستانی با نام اشخاصی که پسوندهای منتصب به خور دارند یافت می‌شود. این آثار از قدمت و پیشینه طولانی سکونت در این منطقه حکایت دارد.

امامزاده شاهزاده عسکری

بقعه متبرکه امامزاده شاهزاده عسکری در جنوب غربی روستای خور قرار دارد و از جمله اماکن مذهبی و زیارتی مهم این منطقه محسوب می‌شود.

جاذبه‌های طبیعی و گردشگری

آبشار خور

آبشار خور یکی از زیباترین و مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی این منطقه است که با ارتفاعی حدود ۵۰ تا ۶۰ متر، در فاصله دو کیلومتری روستا و در ارتفاع ۲۸۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. برای رسیدن به این آبشار، مسیری به طول دو کیلومتر و با مدت زمان ۳۰ تا ۴۵ دقیقه پیاده‌روی از میان درختان سیب ترش، گوجه سبز، زردآلو و گیلاس باید طی شود.

آبشار خور از ذوب برف‌های قله پهنه‌سار تغذیه می‌شود و در فصل زمستان یخ می‌زند و قندیل‌های یخی زیبایی ایجاد می‌کند.

پیست اسکی خور

پیست اسکی خور در سال ۱۳۵۰ و پیش از انقلاب تأسیس شد. با شروع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، این پیست تعطیل شد و در سال ۱۳۸۸ دوباره به کار خود ادامه داد. این پیست در ارتفاع ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ متر از سطح دریا و در نزدیکی سد امیرکبیر قرار دارد.

پیست اسکی خور دارای دو مسیر به طول ۳۵۰ متر و ۱۸۵۰ متر است که مسیر بلندتر آن از طولانی‌ترین پیست‌های اسکی ایران محسوب می‌شود. این پیست ظرفیت پذیرش ۱۳۰۰ اسکی‌باز در روز را دارد و برای جابه‌جایی اسکی‌بازان، یک تله‌اسکی بشقابی در نظر گرفته شده است. علاوه بر اسکی، امکان تیوپ‌سواری نیز در محوطه مخصوص آن وجود دارد.

فصل بهره‌برداری از پیست اسکی خور از اواسط ماه دی تا پایان اسفند است و این پیست فقط در روزهای دوشنبه، پنج‌شنبه و جمعه به روی عموم باز است.

سد امیرکبیر

سد امیرکبیر (سد کرج) که در فاصله ۱۷ کیلومتری روستای خور قرار دارد، بر رودخانه کرج در ۲۵ کیلومتری شمال کرج و کنار جاده چالوس احداث شده است. این سد که ساخت آن از سال ۱۳۳۶ آغاز و در سال ۱۳۴۰ به بهره‌برداری رسید، اولین سد چندمنظوره ایران است.

سد امیرکبیر از دیواره‌های قوسی بلند بتنی ساخته شده که طول تاج آن ۳۹۰ متر و ارتفاع آن از پی ۱۸۰ متر است. نیروگاه برق آبی آن توانایی تولید ۹۰ مگاوات برق را داراست.

قله پهنه‌سار

قله پهنه‌سار با ارتفاع ۳۴۰۰ متر یکی از قله‌های مرتفع البرز مرکزی است که روستای خور در دامنه غربی آن قرار دارد. این قله که به آن گندم‌چال، پهنه‌حصار و پشته‌بند نیز گفته می‌شود، مسیرهای صعود مختلفی دارد که یکی از آنها از جبهه غربی و از مسیر روستای خور است.

اقتصاد

کشاورزی و باغداری

اقتصاد روستای خور عمدتاً بر پایه کشاورزی، باغداری و دامداری استوار است. محصولات تولیدی این روستا شامل انواع میوه‌های درختی مانند سیب، هلو، گلابی، گیلاس، آلبالو و گردو است. در فصل بهار نیز گونه‌های گیاهی وحشی مانند والک، کنگر، ریواس، آویشن و قارچ به فراوانی در منطقه یافت می‌شود.

صنایع دستی

صنایع دستی از جمله قالی‌بافی، گلیم‌بافی و سفالگری از دیگر فعالیت‌های اقتصادی اهالی روستا هستند.

فرهنگ

غذاهای محلی

غذاهای محلی روستای خور شامل آش ریواس، آش‌های گیاهی و خوراک‌های مختلفی از سبزیجات کوهی است. لبنیات محلی نیز با عطر و طعم طبیعی و خاص خود از محصولات شناخته‌شده این منطقه هستند.

مذهب

مردم روستای خور مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند.

محله‌بندی

روستای خور از چهار محله تشکیل شده است:

بالا محله: از حسینیه روستا به سمت غرب

میان محله: در وسط روستا و مرکز اصلی آن

پایین محله: در شمال شرق روستا

محله بندوشکاه: در زیر پارکینگ و رستوران روستا

بخش آسارا

روستای خور در بخش آسارا واقع است. این بخش شامل سه دهستان آدران (۱۸ روستا)، آسارا (۲۱ روستا) و نساء (۱۷ روستا) می‌باشد و جمعیت آن حدود ۲۵ هزار نفر است (سرشماری ۱۳۹۵). حدود ۸۰ کیلومتر از مسیر جاده چالوس در بخش آسارا قرار دارد و این منطقه به «نگین البرز» شهرت دارد.