غار یخ‌مراد: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی البرز
صفحه‌ای تازه حاوی «'''غار یخ‌مراد''' یکی از شگفت‌انگیزترین و منحصربه‌فردترین غارهای طبیعی ایران است که در استان البرز و در مسیر پرطرفدار جاده کرج-چالوس قرار دارد. این غار که در سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به...» ایجاد کرد
 
جزبدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۱: خط ۱:
'''غار یخ‌مراد''' یکی از شگفت‌انگیزترین و منحصربه‌فردترین [[غار]]های طبیعی [[ایران]] است که در [[استان البرز]] و در مسیر پرطرفدار [[جاده چالوس|جاده کرج-چالوس]] قرار دارد. این غار که در سال [[۱۳۸۱]] با شماره ثبت ۶۵۷۳ به‌عنوان یکی از [[آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده، یکی از معدود غارهای یخی کشور محسوب می‌شود و به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد [[زمین‌شناسی]] و قندیل‌های یخی بی‌نظیرش، گردشگران و طبیعت‌دوستان بسیاری را هر ساله به خود جذب می‌کند.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/8231-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF/ غار یخ مراد]. کجارو. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hildaseir.ir/blog/96/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخمراد]. هیلداسییر. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. اقتصاد آینده. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
'''غار یخ‌مراد''' یکی از شگفت‌انگیزترین و منحصربه‌فردترین [[غار]]های طبیعی [[ایران]] است که در [[استان البرز]] و در مسیر پرطرفدار [[جاده چالوس|جاده کرج-چالوس]] قرار دارد. این غار که در سال [[۱۳۸۱]] با شماره ثبت ۶۵۷۳ به‌عنوان یکی از [[آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده، یکی از معدود غارهای یخی کشور محسوب می‌شود و به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد [[زمین‌شناسی]] و قندیل‌های یخی بی‌نظیرش، گردشگران و طبیعت‌دوستان بسیاری را هر ساله به خود جذب می‌کند.<ref name="kojaro">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.kojaro.com/attraction/8231-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF/|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=کجارو|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="hildaseir">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.hildaseir.ir/blog/96/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=غار یخمراد|ناشر=هیلداسیر|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="wikipedia">{{یادکرد وب|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=غار یخ‌مراد|ناشر=ویکی‌پدیا|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="alibaba">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/|عنوان=غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا|ناشر=علی‌بابا|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="eqtesad">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=غار اسرارآمیز یخ مراد|ناشر=اقتصاد آینده|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref>
 
== موقعیت جغرافیایی و دسترسی ==
== موقعیت جغرافیایی و دسترسی ==
 
[[غار یخ‌مراد]] در [[بخش آسارا]] از [[شهرستان کرج]] و در [[منطقه گچسر]] واقع شده است. این غار در ۶۵ کیلومتری جنوب [[تهران]] و ۴ کیلومتری جنوب [[گچسر]]، در نزدیکی روستاهای [[آزادبر]] و [[کهنه ده]] قرار گرفته است. ارتفاع این غار از سطح دریا حدود ۲۶۴۰ متر بوده و دهانه ورودی آن سه متر عرض و هشت متر ارتفاع دارد.<ref name="wikipedia"/><ref name="alibaba"/><ref name="hamshahri">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=راهنمای سفر به غار یخ مراد|ناشر=همشهری آنلاین|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="hildaseir"/>
[[غار یخ‌مراد]] در [[بخش آسارا]] از [[شهرستان کرج]] و در [[منطقه گچسر]] واقع شده است. این غار در ۶۵ کیلومتری جنوب [[تهران]] و ۴ کیلومتری جنوب [[گچسر]]، در نزدیکی روستاهای [[آزادبر]] و [[کهنه ده]] قرار گرفته است. ارتفاع این غار از سطح دریا حدود ۲۶۴۰ متر بوده و دهانه ورودی آن سه متر عرض و هشت متر ارتفاع دارد.<ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hildaseir.ir/blog/96/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخمراد]. هیلداسییر. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== مسیر دسترسی ===
=== مسیر دسترسی ===
 
برای رسیدن به غار یخ‌مراد، باید از [[جاده چالوس|جاده کرج-چالوس]] استفاده کرد. نرسیده به [[گچسر]] و در کیلومتر ۶۰ جاده، تابلوی [[روستای کهنه ده]] در سمت غربی جاده دیده می‌شود. پس از ورود به این مسیر فرعی و طی کردن حدود چهار کیلومتر، به دوراهی می‌رسید که باید به سمت راست پیچید. در انتها، خودرو را پارک کرده و یک ساعت پیاده‌روی (شامل نیم‌ساعت پیاده‌روی در مسیری با شیب کم و نیم‌ساعت کوهنوردی سبک) تا دهانه غار باقی می‌ماند.<ref name="hamshahri"/><ref name="dalahoo">{{یادکرد وب|نشانی=https://dalahoo.com/destination.cfm?loc=1&id=19858|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=دالاهو|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="alibaba"/>
برای رسیدن به غار یخ‌مراد، باید از [[جاده چالوس|جاده کرج-چالوس]] استفاده کرد. نرسیده به [[گچسر]] و در کیلومتر ۶۰ جاده، تابلوی [[روستای کهنه ده]] در سمت غربی جاده دیده می‌شود. پس از ورود به این مسیر فرعی و طی کردن حدود چهار کیلومتر، به دوراهی می‌رسید که باید به سمت راست پیچید. در انتها، خودرو را پارک کرده و یک ساعت پیاده‌روی (شامل نیم‌ساعت پیاده‌روی در مسیری با شیب کم و نیم‌ساعت کوهنوردی سبک) تا دهانه غار باقی می‌ماند.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://dalahoo.com/destination.cfm?loc=1&id=19858 غار یخ مراد]. دالاهو. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== تاریخچه و زمین‌شناسی ==
== تاریخچه و زمین‌شناسی ==
=== قدمت غار ===
=== قدمت غار ===
 
غار یخ‌مراد مربوط به [[دوران پیش از تاریخ ایران باستان]] است. سنگ بزرگی در دهانه غار وجود دارد که منقش به فسیلی از گونه نرم‌تنان متعلق به [[دوره سوم زمین‌شناسی]] به نام کاردیتا (Cardita) است. با استناد به این فسیل، کارشناسان معتقدند که احتمالاً غار یخ‌مراد ۵۰ میلیون سال پیش در زیر دریا شکل گرفته است. البته برخی از زمین‌شناسان عمر این غار را بین ۷۰ تا ۲۳۰ میلیون سال تخمین زده‌اند.<ref name="hamshahri"/><ref name="visitiran">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=ویزیت ایران|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="delgarm">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.delgarm.com/aqn6v08.a324718|عنوان=غار یخمراد|ناشر=دل‌گرم|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="wikipedia"/><ref name="eqtesad"/><ref name="hildaseir"/>
غار یخ‌مراد مربوط به [[دوران پیش از تاریخ ایران باستان]] است. سنگ بزرگی در دهانه غار وجود دارد که منقش به فسیلی از گونه نرم‌تنان متعلق به [[دوره سوم زمین‌شناسی]] به نام کاردیتا (Cardita) است. با استناد به این فسیل، کارشناسان معتقدند که احتمالاً غار یخ‌مراد ۵۰ میلیون سال پیش در زیر دریا شکل گرفته است. البته برخی از زمین‌شناسان عمر این غار را بین ۷۰ تا ۲۳۰ میلیون سال تخمین زده‌اند.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ مراد]. ویزیت ایران. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.delgarm.com/aqn6v08.a324718 غار یخمراد]. دل‌گرم. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. اقتصاد آینده. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hildaseir.ir/blog/96/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخمراد]. هیلداسییر. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== ویژگی‌های زمین‌شناختی ===
=== ویژگی‌های زمین‌شناختی ===
 
این غار یکی از معدود غارهای طبقاتی (مطبق) ایران است که در بخشی از آن چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شود. غار به صورت فنری و با شیبی حدود ۳۰ درجه امتداد یافته است.<ref name="alibaba"/><ref name="hamshahri"/><ref name="wikipedia"/><ref name="hildaseir"/>
این غار یکی از معدود غارهای طبقاتی (مطبق) ایران است که در بخشی از آن چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شود. غار به صورت فنری و با شیبی حدود ۳۰ درجه امتداد یافته است.<ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hildaseir.ir/blog/96/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخمراد]. هیلداسییر. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== ویژگی‌های منحصربه‌فرد ==
== ویژگی‌های منحصربه‌فرد ==
=== ویژگی‌های اقلیمی ===
=== ویژگی‌های اقلیمی ===
 
برخلاف اکثر غارهای ایران که به دلیل نبود جریان هوا، دمای ۱۰ درجه بیشتر از فضای بیرون دارند، غار یخ‌مراد دمای بسیار کمتری از فضای بیرون دارد. این ویژگی منحصربه‌فرد به دلیل وجود منافذ مختلف بین فضای داخلی و بیرونی و ایجاد جریان هوا و همچنین ارتفاع زیاد از سطح دریا حاصل می‌شود.<ref name="safarmarket">{{یادکرد وب|نشانی=https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/karaj/yakh-morad-cave|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=سفرمارکت|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="wikipedia"/><ref name="alibaba"/>
برخلاف اکثر غارهای ایران که به دلیل نبود جریان هوا، دمای ۱۰ درجه بیشتر از فضای بیرون دارند، غار یخ‌مراد دمای بسیار کمتری از فضای بیرون دارد. این ویژگی منحصربه‌فرد به دلیل وجود منافذ مختلف بین فضای داخلی و بیرونی و ایجاد جریان هوا و همچنین ارتفاع زیاد از سطح دریا حاصل می‌شود.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/karaj/yakh-morad-cave غار یخ مراد]. سفرمارکت. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
در بهار و تابستان، دمای داخل غار معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در زمستان و اوایل بهار گاهی به زیر صفر می‌رسد.<ref name="tasnim">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/en/news/2018/08/27/1811088/yakh-morad-cave-one-of-the-attractions-of-iran-s-chalous-road|عنوان=Yakh Morad Cave|ناشر=تسنیم|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="fararu">{{یادکرد وب|نشانی=https://fararu.com/fa/news/848455/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF|عنوان=غار یخ مراد، غار یخی که مراد آرزو می‌دهد|ناشر=فرارو|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref>
 
در بهار و تابستان، دمای داخل غار معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در زمستان و اوایل بهار گاهی به زیر صفر می‌رسد.<ref> [https://www.tasnimnews.com/en/news/2018/08/27/1811088/yakh-morad-cave-one-of-the-attractions-of-iran-s-chalous-road Yakh Morad Cave]. تسنیم. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fararu.com/fa/news/848455/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF غار یخ مراد، غار یخی که مراد آرزو می‌دهد]. فرارو. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== قندیل‌های یخی ===
=== قندیل‌های یخی ===
 
قندیل‌ها، ستون‌ها و دریاچه‌های یخ‌زده این غار شهرت بسیاری دارند. تشکیل این اشکال زیبا که به صورت چکیده‌ها و چکنده‌های یخی خودنمایی می‌کنند، از انتهای پاییز آغاز می‌شود و با تداوم فصل سرما، یخ‌بندان و بارش برف در منطقه و نفوذ آب از دیواره‌های غار ادامه پیدا می‌کند. انعکاس و شکست نور به وسیله این پدیده یخی، منظره‌ای بی‌نظیر را در غار به وجود می‌آورد.<ref name="visitiran_en">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.visitiran.ir/attraction/yakh-morad-cave|عنوان=Yakh Morad Cave|ناشر=Visit Iran|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="visitiran"/><ref name="hamshahri"/><ref name="wikipedia"/><ref name="alibaba"/>
قندیل‌ها، ستون‌ها و دریاچه‌های یخ‌زده این غار شهرت بسیاری دارند. تشکیل این اشکال زیبا که به صورت چکیده‌ها و چکنده‌های یخی خودنمایی می‌کنند، از انتهای پاییز آغاز می‌شود و با تداوم فصل سرما، یخ‌بندان و بارش برف در منطقه و نفوذ آب از دیواره‌های غار ادامه پیدا می‌کند. انعکاس و شکست نور به وسیله این پدیده یخی، منظره‌ای بی‌نظیر را در غار به وجود می‌آورد.<ref> [https://www.visitiran.ir/attraction/yakh-morad-cave Yakh Morad Cave]. Visit Iran. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ مراد]. ویزیت ایران. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== ساختار داخلی غار ==
== ساختار داخلی غار ==
 
غار یخ‌مراد از سه تالار بزرگ، سه یخچال زیرزمینی و هفت حلقه چاه تا عمق ۳۰ متر تشکیل شده است.<ref name="eqtesad"/><ref name="wikipedia"/><ref name="hamshahri"/>
غار یخ‌مراد از سه تالار بزرگ، سه یخچال زیرزمینی و هفت حلقه چاه تا عمق ۳۰ متر تشکیل شده است.<ref> [http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. اقتصاد آینده. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== تالار سنگلاخی ===
=== تالار سنگلاخی ===
 
با ورود به غار، به تالار سنگلاخی به طول و عرض ۱۲ در ۱۸ متر و ارتفاع ۶ متر می‌رسید. بخش جالب توجه این تالار، تخته سنگ بزرگی به ابعاد سه در پنج متر با کف صیقلی و گود است. در انتهای تالار سنگلاخی، سه راهرو وجود دارد:<ref name="hamshahri"/><ref name="wikipedia"/>
با ورود به غار، به تالار سنگلاخی به طول و عرض ۱۲ در ۱۸ متر و ارتفاع ۶ متر می‌رسید. بخش جالب توجه این تالار، تخته سنگ بزرگی به ابعاد سه در پنج متر با کف صیقلی و گود است. در انتهای تالار سنگلاخی، سه راهرو وجود دارد:<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
* راهروی سمت راست: پس از ۲۰ متر به بن‌بست منتهی می‌شود
 
* راهروی سمت چپ: پس از طی مسیری لغزنده به طول ۵۰ متر با شیب ۱۰ درجه، به لبه پرتگاهی به عمق ۱۲ متر می‌رسد
* راهروی سمت راست: پس از ۲۰ متر به بن‌بست منتهی می‌شود
* راهروی میانی: مسیر اصلی غار محسوب می‌شود و حدود ۲۵۰ متر طول دارد<ref name="wikipedia"/>
* راهروی سمت چپ: پس از طی مسیری لغزنده به طول ۵۰ متر با شیب ۱۰ درجه، به لبه پرتگاهی به عمق ۱۲ متر می‌رسد
* راهروی میانی: مسیر اصلی غار محسوب می‌شود و حدود ۲۵۰ متر طول دارد<ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== تالارهای دوم و سوم ===
=== تالارهای دوم و سوم ===
 
تالار دوم با ابعاد ۲۰ در ۲۵ متر و ارتفاع ۱۰ متر، دو برابر تالار اول است و دارای دو دهلیز می‌باشد. تالار سوم کمی بزرگ‌تر از تالار دوم است اما بلندترین ارتفاع سقف را دارد و فضایی ساکن، سرد و دل‌چسب را به وجود می‌آورد. در انتهای این تالار می‌توان برکه و آبشار یخ‌مراد را مشاهده کرد.<ref name="persiaplanet">{{یادکرد وب|نشانی=https://persiaplanet.com/yakh-morad-cave/|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=پرشیا پلنت|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="dalahoo"/>
تالار دوم با ابعاد ۲۰ در ۲۵ متر و ارتفاع ۱۰ متر، دو برابر تالار اول است و دارای دو دهلیز می‌باشد. تالار سوم کمی بزرگ‌تر از تالار دوم است اما بلندترین ارتفاع سقف را دارد و فضایی ساکن، سرد و دل‌چسب را به وجود می‌آورد. در انتهای این تالار می‌توان برکه و آبشار یخ‌مراد را مشاهده کرد.<ref> [https://persiaplanet.com/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد]. پرشیا پلنت. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://dalahoo.com/destination.cfm?loc=1&id=19858 غار یخ مراد]. دالاهو. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== باورها و افسانه‌های محلی ==
== باورها و افسانه‌های محلی ==
=== وجه تسمیه ===
=== وجه تسمیه ===
 
کهنه‌های (دخیل) موجود در بخش‌های مختلف غار نشان می‌دهند که مردم محلی این غار را مکانی مقدس می‌دانستند و شاید این غار به همین دلیل یخ‌مراد نامیده شده است. نام "مراد" به معنای آرزو و "یخ" نشان‌دهنده یخ‌های موجود در غار است.<ref name="iranparadise">{{یادکرد وب|نشانی=https://iranparadise.com/yakh-morad-cave-2/|عنوان=غار یخمراد|ناشر=ایران پردایس|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="mehr">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5740321/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF|عنوان=غار اسرارآمیز یخ مراد|ناشر=مهرنیوز|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="eqtesad"/><ref name="wikipedia"/>
کهنه‌های (دخیل) موجود در بخش‌های مختلف غار نشان می‌دهند که مردم محلی این غار را مکانی مقدس می‌دانستند و شاید این غار به همین دلیل یخ‌مراد نامیده شده است. نام "مراد" به معنای آرزو و "یخ" نشان‌دهنده یخ‌های موجود در غار است.<ref> [https://iranparadise.com/yakh-morad-cave-2/ غار یخمراد]. ایران پردایس. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.mehrnews.com/news/5740321/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. مهرنیوز. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. اقتصاد آینده. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
=== باورهای شفابخشی ===
=== باورهای شفابخشی ===
 
عده‌ای معتقدند که یخ‌های حوض انتهایی این غار قدرت شفابخشی دارد و برای درمان بیماری‌های مختلف مخصوصاً مشکل ناباروری مؤثر است. در گذشته، مردم بومی بر این باور بودند که اگر کسی از یخ‌های غار بخورد، سال بعد به مراد خود می‌رسد. حتی مردم محلی یخ‌های غار را در مراسم عزا و عروسی استفاده می‌کردند.<ref name="mehr"/><ref name="lastsecond1">{{یادکرد وب|نشانی=https://lastsecond.ir/blog/2304-yakh-morda-cave|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=لست سکند|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="iranlover">{{یادکرد وب|نشانی=https://iranlover.ir/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AC/|عنوان=غار یخ مراد کرج|ناشر=گردشگری ایران|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="tasnim"/><ref name="iranparadise"/><ref name="eqtesad"/><ref name="wikipedia"/>
عده‌ای معتقدند که یخ‌های حوض انتهایی این غار قدرت شفابخشی دارد و برای درمان بیماری‌های مختلف مخصوصاً مشکل ناباروری مؤثر است. در گذشته، مردم بومی بر این باور بودند که اگر کسی از یخ‌های غار بخورد، سال بعد به مراد خود می‌رسد. حتی مردم محلی یخ‌های غار را در مراسم عزا و عروسی استفاده می‌کردند.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/5740321/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. مهرنیوز. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://lastsecond.ir/blog/2304-yakh-morda-cave غار یخ مراد]. لست سکند. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://iranlover.ir/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AC/ غار یخ مراد کرج]. ایران لوور. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.tasnimnews.com/en/news/2018/08/27/1811088/yakh-morad-cave-one-of-the-attractions-of-iran-s-chalous-road Yakh Morad Cave]. تسنیم. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://iranparadise.com/yakh-morad-cave-2/ غار یخمراد]. ایران پردایس. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [http://www.eqtesadayandehnews.ir/fa/news/401272/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار اسرارآمیز یخ مراد]. اقتصاد آینده. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== بهترین زمان بازدید ==
== بهترین زمان بازدید ==
 
بهترین زمان برای بازدید از غار یخ‌مراد ماه‌های [[اسفند]] و [[فروردین]] است، زیرا در این دو ماه، آب‌های فرورو ناشی از بارندگی به صورت چکه وارد غار می‌شوند و چکیده‌ها و چکنده‌ها و ستون‌هایی بسیار زیبا در سراسر غار به وجود می‌آورند. قندیل‌های یخی با گرم شدن هوا کم‌کم شروع به ذوب شدن می‌کنند به صورتی که در روزهای نخستین [[خرداد]] ماه تنها دریاچه یخ در غار باقی می‌ماند.<ref name="lastsecond2">{{یادکرد وب|نشانی=https://lastsecond.ir/attractions/4117-yakh-morad-cave-karaj|عنوان=غار یخ مراد کرج|ناشر=لست سکند|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="visitiran"/><ref name="wikipedia"/><ref name="hamshahri"/>
بهترین زمان برای بازدید از غار یخ‌مراد ماه‌های [[اسفند]] و [[فروردین]] است، زیرا در این دو ماه، آب‌های فرورو ناشی از بارندگی به صورت چکه وارد غار می‌شوند و چکیده‌ها و چکنده‌ها و ستون‌هایی بسیار زیبا در سراسر غار به وجود می‌آورند. قندیل‌های یخی با گرم شدن هوا کم‌کم شروع به ذوب شدن می‌کنند به صورتی که در روزهای نخستین [[خرداد]] ماه تنها دریاچه یخ در غار باقی می‌ماند.<ref> [https://lastsecond.ir/attractions/4117-yakh-morad-cave-karaj غار یخ مراد کرج]. لست سکند. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ مراد]. ویزیت ایران. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/863998/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF راهنمای سفر به غار یخ مراد]. همشهری آنلاین. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== تجهیزات مورد نیاز و نکات ایمنی ==
== تجهیزات مورد نیاز و نکات ایمنی ==
=== تجهیزات ضروری ===
=== تجهیزات ضروری ===
 
برای بازدید ایمن از غار یخ‌مراد، تجهیزات زیر ضروری است:<ref name="shaghayegh">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.shaghayeghclub1992.com/fa/news/224|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=شقایق کلاب|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="hamsafar">{{یادکرد وب|نشانی=https://hamsafarshim.ir/murad-ice-cave/|عنوان=غار یخ مراد|ناشر=همسفرشیم|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="beytoote">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/murad-gachsar-ice-01cave.html|عنوان=غار یخ مراد گچسر|ناشر=بیتوته|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref>
برای بازدید ایمن از غار یخ‌مراد، تجهیزات زیر ضروری است:<ref> [http://www.shaghayeghclub1992.com/fa/news/224 غار یخ مراد]. شقایق کلاب. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://hamsafarshim.ir/murad-ice-cave/ غار یخ مراد]. همسفرشیم. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/murad-gachsar-ice-01cave.html غار یخ مراد گچسر]. بی‌توته. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
* هدلمپ و چراغ قوه (به همراه باتری اضافه)
 
* کفش مناسب و کفش کوهنوردی
* هدلمپ و چراغ قوه (به همراه باتری اضافه)
* لباس‌های گرم و لباس ضدآب
* کفش مناسب و کفش کوهنوردی
* کلاه ایمنی (اختیاری اما بسیار توصیه شده)
* لباس‌های گرم و لباس ضدآب
* آب آشامیدنی و میان‌وعده
* کلاه ایمنی (اختیاری اما بسیار توصیه شده)
* آب آشامیدنی و میان‌وعده
* برای بخش‌های عمیق‌تر: ابزار و لوازم فنی مثل کاسک، هارنس
* برای بخش‌های عمیق‌تر: ابزار و لوازم فنی مثل کاسک، هارنس
=== نکات ایمنی ===
=== نکات ایمنی ===
 
* غار فاقد روشنایی است و دمای آن گاهی به زیر صفر می‌رسد<ref name="hamsafar"/>
* غار فاقد روشنایی است و دمای آن گاهی به زیر صفر می‌رسد<ref> [https://hamsafarshim.ir/murad-ice-cave/ غار یخ مراد]. همسفرشیم. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
* مسیر غار سنگلاخی و پرشیب بوده و برای سالمندان و کودکان توصیه نمی‌شود<ref name="beytoote"/>
* مسیر غار سنگلاخی و پرشیب بوده و برای سالمندان و کودکان توصیه نمی‌شود<ref> [https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/murad-gachsar-ice-01cave.html غار یخ مراد گچسر]. بی‌توته. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
* برای بازدید کامل از غار نیاز به وسایل حرفه‌ای غارنوردی می‌باشد<ref name="wikipedia"/>
* برای بازدید کامل از غار نیاز به وسایل حرفه‌ای غارنوردی می‌باشد<ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
* داخل غار تاریک و لغزنده است<ref name="bahar">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.baharnews.ir/news/523065/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF|عنوان=غار یخ مراد، یخی مراد آرزو می‌دهد|ناشر=بهارنیوز|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref>
* داخل غار تاریک و لغزنده است<ref> [https://www.baharnews.ir/news/523065/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF غار یخ مراد، یخی مراد آرزو می‌دهد]. بهارنیوز. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== وضعیت کنونی و چالش‌ها ==
== وضعیت کنونی و چالش‌ها ==
 
متأسفانه در سال‌های اخیر، رفت و آمد نسبتاً زیاد گردشگران تا ۹۰ درصد از میزان یخ‌های این غار را کم کرده است. کارشناسان غارشناسی هشدار می‌دهند که با اجرای طرح‌های توسعه گردشگری بدون مطالعه، تشکیل قندیل‌های یخی به طور کامل متوقف خواهد شد.<ref name="lastsecond1"/>
متأسفانه در سال‌های اخیر، رفت و آمد نسبتاً زیاد گردشگران تا ۹۰ درصد از میزان یخ‌های این غار را کم کرده است. کارشناسان غارشناسی هشدار می‌دهند که با اجرای طرح‌های توسعه گردشگری بدون مطالعه، تشکیل قندیل‌های یخی به طور کامل متوقف خواهد شد.<ref> [https://lastsecond.ir/blog/2304-yakh-morda-cave غار یخ مراد]. لست سکند. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== حیات وحش و طبیعت اطراف ==
== حیات وحش و طبیعت اطراف ==
 
اطراف غار یخ‌مراد در بهار و تابستان، پر از گیاهان کوهستانی مثل [[آویشن]]، [[گون]] و [[پونه]] است. پرندگانی مثل [[کبک]] در اطراف غار پرواز می‌کنند و گاهی ردپای حیواناتی مثل [[روباه]] یا [[خرگوش]] در مسیر دیده می‌شود. داخل غار هم ممکن است [[خفاش]]‌های کوچکی مشاهده شود که در تاریکی زندگی می‌کنند.<ref name="fararu"/>
اطراف غار یخ‌مراد در بهار و تابستان، پر از گیاهان کوهستانی مثل [[آویشن]]، [[گون]] و [[پونه]] است. پرندگانی مثل [[کبک]] در اطراف غار پرواز می‌کنند و گاهی ردپای حیواناتی مثل [[روباه]] یا [[خرگوش]] در مسیر دیده می‌شود. داخل غار هم ممکن است [[خفاش]]‌های کوچکی مشاهده شود که در تاریکی زندگی می‌کنند.<ref> [https://fararu.com/fa/news/848455/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF غار یخ مراد، غار یخی که مراد آرزو می‌دهد]. فرارو. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== ارتباط با استان البرز ==
== ارتباط با استان البرز ==
 
غار یخ‌مراد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی [[استان البرز]] محسوب می‌شود. این غار در [[رشته‌کوه البرز]] قرار گرفته و نمایانگر تنوع زیستی منحصربه‌فرد این استان است. معاون محیط زیست طبیعی استان البرز این غار را گنجینه‌ای پنهان در دل کوه‌های البرز با تنوع زیستی منحصربه‌فرد دانسته و بر لزوم حفاظت علمی و مدیریت‌شده از این میراث طبیعی تأکید کرده است.<ref name="yjc">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/8993710/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2|عنوان=غار یخ مراد، گنجینه پنهان در دل البرز|ناشر=یورونیوز فارسی|تاریخ بازیابی=۲۰۲۵-۰۴-۰۵}}</ref><ref name="alibaba"/><ref name="wikipedia"/>
غار یخ‌مراد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی [[استان البرز]] محسوب می‌شود. این غار در [[رشته‌کوه البرز]] قرار گرفته و نمایانگر تنوع زیستی منحصربه‌فرد این استان است. معاون محیط زیست طبیعی استان البرز این غار را گنجینه‌ای پنهان در دل کوه‌های البرز با تنوع زیستی منحصربه‌فرد دانسته و بر لزوم حفاظت علمی و مدیریت‌شده از این میراث طبیعی تأکید کرده است.<ref> [https://www.yjc.ir/fa/news/8993710/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2 غار یخ مراد، گنجینه پنهان در دل البرز]. یورونیوز فارسی. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://www.alibaba.ir/mag/alborz/yakh-morad-cave/ غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا]. علی‌بابا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref><ref> [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد]. ویکی‌پدیا. تاریخ بازبینی: 2025-04-05</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
 
* [[فهرست آثار ملی ایران]]
* [[فهرست آثار ملی ایران]]
* [[سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری]]
* [[سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری]]
* [[استان البرز]]
* [[استان البرز]]
* [[کرج]]
* [[کرج]]
* [[جاده چالوس]]
* [[جاده چالوس]]
* [[غارهای ایران]]
* [[غارهای ایران]]
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
== پیوند به بیرون ==
== پیوند به بیرون ==
 
* [https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد در ویزیت ایران]
* [https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF غار یخ‌مراد در ویزیت ایران]
* [https://www.kojaro.com/attraction/8231-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF/ معرفی غار یخ‌مراد در کجارو]
* [https://www.kojaro.com/attraction/8231-%D8%BA%D8%A7%D8%B1-%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF/ معرفی غار یخ‌مراد در کجارو]
 
[[رده:آثار ملی ایران]]
 
[[رده:غارهای استان البرز]]
 
[[رده:جاذبه‌های طبیعی استان البرز]]
[[رده:آثار ملی ایران]]
[[رده:غارهای ایران]]
[[رده:غارهای استان البرز]]
[[رده:جاذبه‌های طبیعی استان البرز]]
[[رده:غارهای ایران]]
[[رده:کوه‌های البرز]]
[[رده:کوه‌های البرز]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۵۳

غار یخ‌مراد یکی از شگفت‌انگیزترین و منحصربه‌فردترین غارهای طبیعی ایران است که در استان البرز و در مسیر پرطرفدار جاده کرج-چالوس قرار دارد. این غار که در سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از معدود غارهای یخی کشور محسوب می‌شود و به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد زمین‌شناسی و قندیل‌های یخی بی‌نظیرش، گردشگران و طبیعت‌دوستان بسیاری را هر ساله به خود جذب می‌کند.[۱][۲][۳][۴][۵]

موقعیت جغرافیایی و دسترسی

غار یخ‌مراد در بخش آسارا از شهرستان کرج و در منطقه گچسر واقع شده است. این غار در ۶۵ کیلومتری جنوب تهران و ۴ کیلومتری جنوب گچسر، در نزدیکی روستاهای آزادبر و کهنه ده قرار گرفته است. ارتفاع این غار از سطح دریا حدود ۲۶۴۰ متر بوده و دهانه ورودی آن سه متر عرض و هشت متر ارتفاع دارد.[۳][۴][۶][۲]

مسیر دسترسی

برای رسیدن به غار یخ‌مراد، باید از جاده کرج-چالوس استفاده کرد. نرسیده به گچسر و در کیلومتر ۶۰ جاده، تابلوی روستای کهنه ده در سمت غربی جاده دیده می‌شود. پس از ورود به این مسیر فرعی و طی کردن حدود چهار کیلومتر، به دوراهی می‌رسید که باید به سمت راست پیچید. در انتها، خودرو را پارک کرده و یک ساعت پیاده‌روی (شامل نیم‌ساعت پیاده‌روی در مسیری با شیب کم و نیم‌ساعت کوهنوردی سبک) تا دهانه غار باقی می‌ماند.[۶][۷][۴]

تاریخچه و زمین‌شناسی

قدمت غار

غار یخ‌مراد مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است. سنگ بزرگی در دهانه غار وجود دارد که منقش به فسیلی از گونه نرم‌تنان متعلق به دوره سوم زمین‌شناسی به نام کاردیتا (Cardita) است. با استناد به این فسیل، کارشناسان معتقدند که احتمالاً غار یخ‌مراد ۵۰ میلیون سال پیش در زیر دریا شکل گرفته است. البته برخی از زمین‌شناسان عمر این غار را بین ۷۰ تا ۲۳۰ میلیون سال تخمین زده‌اند.[۶][۸][۹][۳][۵][۲]

ویژگی‌های زمین‌شناختی

این غار یکی از معدود غارهای طبقاتی (مطبق) ایران است که در بخشی از آن چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شود. غار به صورت فنری و با شیبی حدود ۳۰ درجه امتداد یافته است.[۴][۶][۳][۲]

ویژگی‌های منحصربه‌فرد

ویژگی‌های اقلیمی

برخلاف اکثر غارهای ایران که به دلیل نبود جریان هوا، دمای ۱۰ درجه بیشتر از فضای بیرون دارند، غار یخ‌مراد دمای بسیار کمتری از فضای بیرون دارد. این ویژگی منحصربه‌فرد به دلیل وجود منافذ مختلف بین فضای داخلی و بیرونی و ایجاد جریان هوا و همچنین ارتفاع زیاد از سطح دریا حاصل می‌شود.[۱۰][۳][۴] در بهار و تابستان، دمای داخل غار معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در زمستان و اوایل بهار گاهی به زیر صفر می‌رسد.[۱۱][۱۲]

قندیل‌های یخی

قندیل‌ها، ستون‌ها و دریاچه‌های یخ‌زده این غار شهرت بسیاری دارند. تشکیل این اشکال زیبا که به صورت چکیده‌ها و چکنده‌های یخی خودنمایی می‌کنند، از انتهای پاییز آغاز می‌شود و با تداوم فصل سرما، یخ‌بندان و بارش برف در منطقه و نفوذ آب از دیواره‌های غار ادامه پیدا می‌کند. انعکاس و شکست نور به وسیله این پدیده یخی، منظره‌ای بی‌نظیر را در غار به وجود می‌آورد.[۱۳][۸][۶][۳][۴]

ساختار داخلی غار

غار یخ‌مراد از سه تالار بزرگ، سه یخچال زیرزمینی و هفت حلقه چاه تا عمق ۳۰ متر تشکیل شده است.[۵][۳][۶]

تالار سنگلاخی

با ورود به غار، به تالار سنگلاخی به طول و عرض ۱۲ در ۱۸ متر و ارتفاع ۶ متر می‌رسید. بخش جالب توجه این تالار، تخته سنگ بزرگی به ابعاد سه در پنج متر با کف صیقلی و گود است. در انتهای تالار سنگلاخی، سه راهرو وجود دارد:[۶][۳]

  • راهروی سمت راست: پس از ۲۰ متر به بن‌بست منتهی می‌شود
  • راهروی سمت چپ: پس از طی مسیری لغزنده به طول ۵۰ متر با شیب ۱۰ درجه، به لبه پرتگاهی به عمق ۱۲ متر می‌رسد
  • راهروی میانی: مسیر اصلی غار محسوب می‌شود و حدود ۲۵۰ متر طول دارد[۳]

تالارهای دوم و سوم

تالار دوم با ابعاد ۲۰ در ۲۵ متر و ارتفاع ۱۰ متر، دو برابر تالار اول است و دارای دو دهلیز می‌باشد. تالار سوم کمی بزرگ‌تر از تالار دوم است اما بلندترین ارتفاع سقف را دارد و فضایی ساکن، سرد و دل‌چسب را به وجود می‌آورد. در انتهای این تالار می‌توان برکه و آبشار یخ‌مراد را مشاهده کرد.[۱۴][۷]

باورها و افسانه‌های محلی

وجه تسمیه

کهنه‌های (دخیل) موجود در بخش‌های مختلف غار نشان می‌دهند که مردم محلی این غار را مکانی مقدس می‌دانستند و شاید این غار به همین دلیل یخ‌مراد نامیده شده است. نام "مراد" به معنای آرزو و "یخ" نشان‌دهنده یخ‌های موجود در غار است.[۱۵][۱۶][۵][۳]

باورهای شفابخشی

عده‌ای معتقدند که یخ‌های حوض انتهایی این غار قدرت شفابخشی دارد و برای درمان بیماری‌های مختلف مخصوصاً مشکل ناباروری مؤثر است. در گذشته، مردم بومی بر این باور بودند که اگر کسی از یخ‌های غار بخورد، سال بعد به مراد خود می‌رسد. حتی مردم محلی یخ‌های غار را در مراسم عزا و عروسی استفاده می‌کردند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۱][۱۵][۵][۳]

بهترین زمان بازدید

بهترین زمان برای بازدید از غار یخ‌مراد ماه‌های اسفند و فروردین است، زیرا در این دو ماه، آب‌های فرورو ناشی از بارندگی به صورت چکه وارد غار می‌شوند و چکیده‌ها و چکنده‌ها و ستون‌هایی بسیار زیبا در سراسر غار به وجود می‌آورند. قندیل‌های یخی با گرم شدن هوا کم‌کم شروع به ذوب شدن می‌کنند به صورتی که در روزهای نخستین خرداد ماه تنها دریاچه یخ در غار باقی می‌ماند.[۱۹][۸][۳][۶]

تجهیزات مورد نیاز و نکات ایمنی

تجهیزات ضروری

برای بازدید ایمن از غار یخ‌مراد، تجهیزات زیر ضروری است:[۲۰][۲۱][۲۲]

  • هدلمپ و چراغ قوه (به همراه باتری اضافه)
  • کفش مناسب و کفش کوهنوردی
  • لباس‌های گرم و لباس ضدآب
  • کلاه ایمنی (اختیاری اما بسیار توصیه شده)
  • آب آشامیدنی و میان‌وعده
  • برای بخش‌های عمیق‌تر: ابزار و لوازم فنی مثل کاسک، هارنس

نکات ایمنی

  • غار فاقد روشنایی است و دمای آن گاهی به زیر صفر می‌رسد[۲۱]
  • مسیر غار سنگلاخی و پرشیب بوده و برای سالمندان و کودکان توصیه نمی‌شود[۲۲]
  • برای بازدید کامل از غار نیاز به وسایل حرفه‌ای غارنوردی می‌باشد[۳]
  • داخل غار تاریک و لغزنده است[۲۳]

وضعیت کنونی و چالش‌ها

متأسفانه در سال‌های اخیر، رفت و آمد نسبتاً زیاد گردشگران تا ۹۰ درصد از میزان یخ‌های این غار را کم کرده است. کارشناسان غارشناسی هشدار می‌دهند که با اجرای طرح‌های توسعه گردشگری بدون مطالعه، تشکیل قندیل‌های یخی به طور کامل متوقف خواهد شد.[۱۷]

حیات وحش و طبیعت اطراف

اطراف غار یخ‌مراد در بهار و تابستان، پر از گیاهان کوهستانی مثل آویشن، گون و پونه است. پرندگانی مثل کبک در اطراف غار پرواز می‌کنند و گاهی ردپای حیواناتی مثل روباه یا خرگوش در مسیر دیده می‌شود. داخل غار هم ممکن است خفاش‌های کوچکی مشاهده شود که در تاریکی زندگی می‌کنند.[۱۲]

ارتباط با استان البرز

غار یخ‌مراد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی استان البرز محسوب می‌شود. این غار در رشته‌کوه البرز قرار گرفته و نمایانگر تنوع زیستی منحصربه‌فرد این استان است. معاون محیط زیست طبیعی استان البرز این غار را گنجینه‌ای پنهان در دل کوه‌های البرز با تنوع زیستی منحصربه‌فرد دانسته و بر لزوم حفاظت علمی و مدیریت‌شده از این میراث طبیعی تأکید کرده است.[۲۴][۴][۳]

جستارهای وابسته

منابع

  1. «غار یخ مراد». کجارو. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «غار یخمراد». هیلداسیر. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  3. ۳٫۰۰ ۳٫۰۱ ۳٫۰۲ ۳٫۰۳ ۳٫۰۴ ۳٫۰۵ ۳٫۰۶ ۳٫۰۷ ۳٫۰۸ ۳٫۰۹ ۳٫۱۰ ۳٫۱۱ ۳٫۱۲ ۳٫۱۳ «غار یخ‌مراد». ویکی‌پدیا. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ «غار یخ مراد گچسر؛ ماجراجویی در غاری سرد و زیبا». علی‌بابا. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ «غار اسرارآمیز یخ مراد». اقتصاد آینده. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ ۶٫۷ «راهنمای سفر به غار یخ مراد». همشهری آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ «غار یخ مراد». دالاهو. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «غار یخ مراد». ویزیت ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  9. «غار یخمراد». دل‌گرم. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  10. «غار یخ مراد». سفرمارکت. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «Yakh Morad Cave». تسنیم. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  12. ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «غار یخ مراد، غار یخی که مراد آرزو می‌دهد». فرارو. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  13. «Yakh Morad Cave». Visit Iran. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  14. «غار یخ مراد». پرشیا پلنت. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ «غار یخمراد». ایران پردایس. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  16. ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «غار اسرارآمیز یخ مراد». مهرنیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  17. ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «غار یخ مراد». لست سکند. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  18. «غار یخ مراد کرج». گردشگری ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  19. «غار یخ مراد کرج». لست سکند. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  20. «غار یخ مراد». شقایق کلاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  21. ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «غار یخ مراد». همسفرشیم. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  22. ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «غار یخ مراد گچسر». بیتوته. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  23. «غار یخ مراد، یخی مراد آرزو می‌دهد». بهارنیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  24. «غار یخ مراد، گنجینه پنهان در دل البرز». یورونیوز فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.

پیوند به بیرون