قلعه صمصام

قلعه صمصام یا قلعه صلصال یا قلعه سلسال، بنایی تاریخی در ورودی شهر کرج و در جوار پل تاریخی شاه عباسی کرج است که در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

علت نامگذاری

دربارهٔ علت نامگذاری این قلعه به صمصام، دلیل خاصی در منابع تاریخی ذکر نشده است. البته برخی از پژوهشگران احتمال داده‌اند که برای نامگذاری این قلعه به صمصام، معنای لغوی آن مورد توجه بوده است چرا که برای صمصام معانی (تیغ و شمشیر بران) و نیز (درشت و استوار) ذکر شده است که این معانی با بنای قلعه تطبیق دارد. صلصال نیز دیگر خوانش نام این قلعه است که به معنی گل خشک شده و صورت دیگر آن سلسال به معنی آب شیرین و گواراست و به دلیل قرار گرفتن در بستر رودخانه پرآب و شیرین کرج می‌تواند به این صورت نوشتاری هم صحیح باشد.

تاریخچه

در مورد زمان احداث این بنا، هر چند گفته شده است که مربوط به دوره ایلخانی است، شواهد تاریخی حاکی از این است که این بنا در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده است.

در مورد سازنده این بنا در منابع موجود اتفاق نظری نیست. پرویز ورجاوند در کتاب سرزمین قزوین سابقه تاریخی، آثار باستانی و بناهای تاریخی گفته است که مردم محلی، آن را متعلق به یکی از حکمرانان محل می‌دانند. برخی هم، سازنده این بنا را صمصام السلطنه، رئیس الوزرای ایران در دوره پس از انقلاب مشروطه دانسته‌اند.

این قلعه در دوره پیش از انقلاب اسلامی در فاصله بین سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵ پاسگاه ژاندارمری کرج بود. بعد از انقلاب اسلامی، قلعه به‌صورت متروک تحویل نیروی انتظامی می‌شود. این قلعه در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این قلعه در سال ۱۳۸۵ به‌دستور دادستان و حکم دادسرای عمومی انقلاب کرج، از نیروی انتظامی گرفته شده، به میراث‌فرهنگی تحویل داده می‌شود و از آن تاریخ، این قلعه هنوز برای بازدید و استفاده گردشگران بازگشایی نشده است. صندوق احیاء و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی وابسته به سازمان میراث فرهنگی، سال ۱۴۰۲، در فراخوانی از بخش خصوصی، برای احیا و بهره‌برداری از این قلعه تاریخی دعوت کرد.طبق گفته یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۳، بخش خصوصی در حال احیای این اثر تاریخی است.

ساختمان قلعه

قلعه صمصام حدود ۶۷۵ متر مربع، عرصه و ۳۹۲ متر اعیان دارد. این قلعه دارای ایوان و پیشخوان ستون دار سنگی است. شکل بنا مستطیلی شکل بوده و در دو طبقه ساخته شده است.

طبقه اول دارای چندین اتاق با پوشش طاق و تویزه و با خشت خام بنا شده و بسیار محکم و استوار پابرجا باقی مانده است. مقابل این اتاق را ایوانی با ستون‌های سنگی دربر گرفته است که با نقوش حجاری شده گیاهی مزین گشته است. طبقه دوم که ایوانی ستون دار مشابه طبقه همکف داشته، خراب شده و آثار زیادی از آن باقی نمانده است.

این بنا از یک حیاط مرکزی بزرگ و همین‌طور تعدادی اتاق که به مخروبه تبدیل شده‌اند تشکیل شده است. ۴برج در هر گوشهٔ قلعه ساخته شده‌اند که حالا فقط دو عدد از آنها در قسمت شمالی باقی مانده‌اند و شرایط محیطی و انسانی باعث تخریب دو برج دیگر شده است.

قلعه تاریخی صمصام از جنس ملات، ساروج، سنگ و همچنین آجر می‌باشد و از نظر معماری در ساخت آن از طرح دژهای جلگه ای چهارگوشه الهام گرفته شده است.