پل B1

پل B1 در آزادراه شمالی کرج (همچنین با نام پل بیلقان شناخته می‌شود) یکی از بزرگترین و پیچیده‌ترین پل‌های کابلی اکسترادوز در خاورمیانه است که بر روی رودخانه کرج در مسیر آزادراه شمالی کرج (بزرگراه شهید سلیمانی) در استان البرز قرار دارد. این پل با ارتفاع ۱۳۶ متر، طول ۱۰۵۰ متر و دهانه میانی ۱۷۶ متر، به‌عنوان بلندترین پل غرب آسیا و یکی از مرتفع‌ترین سازه‌های پلی ایران شناخته می‌شود.

پل B1 بخش کلیدی از پروژه ملی آزادراه شهید سلیمانی به طول ۱۸ کیلومتر است که با هدف کاهش ترافیک سنگین محور تهران-کرج-قزوین طراحی و اجرا شده است. این سازه توسط مهندسان و متخصصان ایرانی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مهندسی عمران طراحی و ساخته شده و نمونه موفقی از بومی‌سازی دانش فنی در کشور محسوب می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

پل B1 در محدوده بیلقان، در حدود ۴ کیلومتری شمال شهر کرج و در ابتدای جاده چالوس واقع شده است. این پل بر روی رودخانه کرج و بالای تصفیه‌خانه بیلقان (آبگیر بیلقان) که یکی از منابع مهم تأمین آب شرب تهران و کرج است، احداث شده است. موقعیت استراتژیک پل در نقطه تلاقی آزادراه شهید همت و جاده چالوس قرار دارد و نقش حیاتی در اتصال شرق به غرب شهر کرج ایفا می‌کند.

محدوده بیلقان در شمال شرقی کرج در دره‌ای معتدل واقع شده و رودخانه کرج از میان آن عبور می‌کند. این منطقه به دلیل نزدیکی به رودخانه کرج و ویژگی‌های طبیعی آن، از اهمیت زیست‌محیطی بالایی برخوردار است.

تاریخچه

آغاز پروژه

ساخت پل B1 به‌عنوان بخشی از پروژه آزادراه شمالی کرج در سال ۱۳۹۵ آغاز شد. این پروژه با هدف ایجاد مسیری جایگزین برای کاهش بار ترافیکی سنگین محور تهران-کرج که ۲۸ درصد از ترافیک کل کشور را به خود اختصاص می‌دهد، طراحی گردید.

در سال ۱۴۰۲، پل B1 با حدود ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی به پیمانکار جدید واگذار شد و عملیات اجرایی آن با سرعت بیشتری ادامه یافت. با ورود دولت به پروژه و تأمین ۵۰ درصد از بودجه به همراه شهرداری کرج، روند ساخت تسریع شد.

مراحل ساخت

برای ساخت این پل از پیشرفته‌ترین تجهیزات روز دنیا از جمله دستگاه شاریو (Shoring) استفاده شده است که امکان ساخت پل‌های بلند بدون نیاز به داربست زیر عرشه را فراهم می‌کند. عملیات بتن‌ریزی با استفاده از بتن ویژه با مقاومت ۵۴۰ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع انجام شده که رکورد مقاومت بتن در ایران را دارد.

یکی از عملیات پیچیده در ساخت این پل، عملیات "بک‌لیفت" (Backlift) قطعه ۱۰۰ تنی شاریو بود که برای نخستین بار در کشور با تکیه بر توان مهندسان داخلی انجام شد. این عملیات که شامل پایین آوردن قطعه اصلی از ارتفاع ۱۳۰ متری با استفاده از چهار کابل بود، نمونه موفقی از دانش فنی بومی محسوب می‌شود.

بهره‌برداری

پیش‌بینی اولیه بهره‌برداری از پل B1 در بهار ۱۴۰۴ اعلام شده بود. با توجه به پیچیدگی‌های فنی و حساسیت گیرایی بتن، زمان‌بندی اجرا با تأخیرات اندکی همراه بود. تا آبان ماه ۱۴۰۴، از ۱۸ قطعه بتنی پل، ۱۶ قطعه به اتمام رسیده و پیش‌بینی می‌شد تا پایان تابستان ۱۴۰۴ به بهره‌برداری برسد.

رئیس‌جمهور ایران در بازدید از پروژه در مرداد ماه ۱۴۰۴ اعلام کرد که این پروژه به عنوان یک افتخار ملی و نماد "ما می‌توانیم" در اولویت قرار دارد و با بیش از ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی، تنها دو سگمنت تا تکمیل نهایی فاصله دارد. تا آبان ۱۴۰۴ (نوامبر ۲۰۲۵)، پیشرفت فیزیکی پل به بیش از ۹۰ درصد رسیده و نصب هشتمین و آخرین کابل با موفقیت انجام شده است. افتتاح رسمی با حضور رئیس‌جمهور در ماه‌های آینده پیش‌بینی می‌شود.

مشخصات فنی

ابعاد و ساختار

پل B1 دارای مشخصات فنی زیر است:

• طول کل: ۱۰۵۰ متر
• ارتفاع بلندترین پایه: ۱۳۶ متر (برخی منابع ۱۵۶ متر ذکر کرده‌اند)
• دهانه میانی: ۱۷۶ متر (بلندترین دهانه)
• عرض عرشه: ۳۸ متر (شامل مسیر رفت و برگشت)
• تعداد دهانه‌ها: ۸ دهانه (۴ دهانه انتهایی هر یک ۴۰ متر، دو دهانه ۹۷ متر و یک دهانه ۱۷۳ متر)
• تعداد خطوط عبوری: ۳ خط سریع و ۱ خط کندرو در هر مسیر

سیستم سازه‌ای

پل B1 از نوع اکسترادوز (Extradosed) است که ترکیبی از پل کابلی و پل بتنی پیش‌تنیده محسوب می‌شود. این نوع سازه دارای رفتار فوق‌عادی بوده و در مقایسه با پل‌های کابلی معمولی، ارتفاع برج‌ها کوتاه‌تر و کابل‌ها با زاویه کمتری نصب می‌شوند.

ویژگی‌های سازه‌ای پل شامل موارد زیر است:

• استفاده از بتن با مقاومت ۵۴۰ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع که قادر است ۷۰ درصد مقاومت نهایی خود را در سه روز کسب کند
• کابل‌های پیش‌تنیدگی داخلی در عرشه پل
• کابل‌های اکسترنال (خارجی) نگهدارنده با طول بیش از ۴۰ کیلومتر شامل ۱۰۹ رشته
• ترکیب بتن، فلز و کابل در سازه

ظرفیت باربری و ایمنی

هر پایه پل قادر به تحمل بار ۳۲ هزار تن است که معادل وزن تریلی‌های پشت سر هم از کرج تا تهران می‌باشد. پل طراحی شده تا زلزله ۸.۵ ریشتر را بدون آسیب تحمل کند.

میزان بتن‌ریزی در این پروژه از بتن‌ریزی برج میلاد تهران بیشتر بوده است.

اهمیت و جایگاه

اهمیت ملی و استراتژیک

پل B1 نقش حیاتی در شبکه حمل‌ونقل کشور دارد زیرا:

• بخشی از شاهراه ارتباطی ۱۴ استان غربی کشور است که از استان البرز عبور می‌کنند
• بر روی تصفیه‌خانه بیلقان که تأمین‌کننده بخشی از آب شرب تهران است، قرار دارد
• از نظر پدافند غیرعامل، مسیر جایگزینی برای ارتباط با غرب کشور فراهم می‌کند

با تکمیل آزادراه شمالی کرج و پل B1، پیش‌بینی می‌شود ۴۰ تا ۵۰ درصد از ترافیک محور تهران-کرج کاهش یابد.

اهمیت اقتصادی

مطالعات نشان می‌دهد که با بهره‌برداری از این پروژه، روزانه ۱۳۰ میلیارد تومان در مصرف سوخت صرفه‌جویی خواهد شد و این میزان به بیت‌المال بازمی‌گردد. همچنین زمان سفر از یک ساعت به حداقل ۱۰ دقیقه بدون ترافیک کاهش می‌یابد.

اهمیت فنی و مهندسی

پل B1 از نظر مهندسی دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است:

• پیچیده‌ترین پل از نظر مهندسی در خاورمیانه
• استفاده از فناوری روز اروپا و دانش پیشرفته مهندسی
• اجرا توسط مهندسان ایرانی با تکیه بر توان داخلی
• نمونه موفق از بومی‌سازی دانش فنی در حوزه پل‌سازی

اهمیت شهری

پل B1 به دلیل موقعیت استراتژیک در ورودی شهر کرج و ابعاد فیزیکی آن، تأثیر بسزایی در سیما و منظر شهری دارد و می‌تواند به عنوان نماد شهری و هویت‌بخش کرج مطرح شود.

طراحی و اجرا

مشاوران و پیمانکاران

طراحی پل‌های آزادراه شمالی کرج توسط شرکت‌های متخصص با بیش از ۵۰ سال تجربه انجام شده است. مهندسین افشین مفیدی، وحید کیانی و دکتر محمد اسکندری از اعضای هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز در بازدیدهای مختلف از پروژه حضور داشتند.

ابوالفضل رحمانی به عنوان مدیرعامل شرکت احداث کنارگذر شمالی کرج و مجری پروژه، نقش کلیدی در پیشبرد کار داشته است.

سرمایه‌گذاری و بودجه

هزینه کل پروژه آزادراه شمالی کرج حدود ۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده که به صورت مشارکتی ۵۰ درصد توسط دولت و ۵۰ درصد توسط شهرداری کرج تأمین می‌شود. شهرداری کرج تاکنون ۲۰ هزار میلیارد تومان برای تملکات و ساخت بزرگراه شمالی هزینه کرده است.

هزینه ساخت پل B1 به تنهایی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده بود.

چالش‌های اجرایی

دو چالش اصلی در اجرای پل B1 وجود داشت:

1. عبور از دره عمیق بیلقان با ارتفاع بیش از ۱۳۰ متر
2. قرارگیری آبگیر و تصفیه‌خانه بیلقان (تأمین‌کننده بخش مهمی از آب شرب تهران) زیر پایه‌های پل که از نظر استراتژیک و پدافند غیرعامل اهمیت بالایی دارد

این چالش‌ها موجب شد تا دهانه پل به ۱۷۶ متر افزایش یابد و از پیچیده‌ترین روش‌های مهندسی برای اجرا استفاده شود.

وضعیت کنونی

تا پاییز ۱۴۰۴، پروژه آزادراه شمالی کرج بیش از ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشت و پل B1 نیز در آستانه تکمیل قرار داشت. بخش‌های مختلف آزادراه به تدریج زیر بار ترافیک رفته و فاز اول و دوم پروژه افتتاح شده بودند. تا آبان ۱۴۰۴، پیشرفت به بیش از ۹۰ درصد رسیده و عملیات نصب کابل‌ها تکمیل شده است.

آینده و چشم‌انداز

با تکمیل کامل آزادراه شهید سلیمانی و بهره‌برداری از پل B1، انتظار می‌رود:

• کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی بار ترافیکی محور تهران-کرج-قزوین
• صرفه‌جویی روزانه ۱۳۰ میلیارد تومانی در مصرف سوخت
• کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زیست شهروندان
• تسهیل ارتباط ۱۴ استان غربی کشور با شرق
• رونق اقتصادی و گردشگری منطقه

پیش‌بینی می‌شود این پروژه الگویی برای همکاری دولت و شهرداری‌ها در سایر پروژه‌های عمرانی کشور باشد.