بخش تنکمان

بخش تَنّکَمان یکی از بخش‌های شهرستان نظرآباد در استان البرز ایران است که مرکز آن شهر تنکمان می‌باشد. این بخش با داشتن پیشینه‌ای تاریخی کهن، طبیعتی کوهستانی و جاذبه‌های گردشگری متنوع، به یکی از مناطق دارای پتانسیل برای توسعه گردشگری و سرمایه‌گذاری در استان البرز تبدیل شده‌است.

موقعیت جغرافیایی

بخش تنکمان در جنوب شرقی شهرستان نظرآباد واقع شده و با مختصات جغرافیایی ۳۵ درجه و ۵۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این بخش در محدوده شمال غربی ایران و در فاصله حدود ۳۵ کیلومتری جنوب غربی کرج واقع است.

محدوده و همسایگان

بخش تنکمان از جهات مختلف با شهرها و مناطق مهم استان‌های البرز و تهران همسایه است:

• شمال: با ساوجبلاغ و طالقان
• جنوب: با ماهدشت، پرند و شهریار
• شرق: با تهران و کرج
• غرب: با هشتگرد، نظرآباد، آبیک و قزوین

شهر تنکمان، مرکز این بخش، در دشتی نسبتاً هموار و در میان کوهستان‌های رشته البرز قرار گرفته‌است.

تقسیمات کشوری

بخش تنکمان به دو دهستان تقسیم می‌شود:

• دهستان تنکمان شمالی (با مرکزیت روستای بختیار)
• دهستان تنکمان جنوبی

روستاهای دهستان شمالی

انبارتپه، ابراهیم بیگی، دنگیزک، قلعه آذری، نوکند، شرکت یوش، حاجی بیک، بختیار و امامزاده محمد

روستاهای دهستان جنوبی

تنکمان، علی سید، اقبالیه و دولت‌آباد

جمعیت

بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت بخش تنکمان ۲۵٬۲۰۵ نفر بوده‌است. شهر تنکمان، به عنوان مرکز بخش، در سال ۱۳۹۵ جمعیتی معادل ۴٬۶۵۴ نفر در ۱٬۴۵۹ خانوار داشته و بزرگ‌ترین شهر شهرستان نظرآباد پس از مرکز شهرستان محسوب می‌شود. برآوردهای اخیر (۱۴۰۰) نشان‌دهنده رشد جمعیت به حدود ۵٬۰۰۰ نفر در شهر تنکمان است، که عمدتاً به دلیل مهاجرت‌های مرتبط با کشاورزی و گردشگری است.

تاریخچه

ریشه نام

نام «تنکمان» برگرفته از واژه «تنگه امان» است که به معنای معبر یا محلی است که در آن به مردم امان داده شده‌است. این نام به مرور زمان به «تنگمان» و سپس «تنکمان» تغییر یافته‌است. مردم بومی تنکمان خود را «خلج» می‌دانند و اصالت خود را با مردم ساوجبلاغ که اکثراً افشاریه هستند، متفاوت می‌شمارند.

تمدن‌های باستانی

تاریخ تنکمان به سه دوره تمدنی تقسیم می‌شود: منطقه تنکمان بخشی از البرز است که سکونت در آن به دوران باستان بازمی‌گردد، با شواهدی از تپه‌های پیش‌تاریخی که قدمتی تا ۹٬۰۰۰ سال را نشان می‌دهند، مانند محوطه باستانی ازبکی در نزدیکی نظرآباد.

تمدن قدیم

قدیمی‌ترین تمدن در اطراف تنکمان، تپه‌ای به ارتفاع حداکثر یک متر و به قطر ۵۰ متر در ۲ کیلومتری غرب تنکمان بوده که امروزه هموار شده‌است. در این تپه، ظروف سفالی بسیار ظریف ساخته شده با چرخ سفالگری کشف شده که با ظروف به‌دست آمده از تپه موشه‌لان اسماعیل‌آباد و خروین مشابهت دارند. یک خمره سفالی بدون نقش از این تپه در موزه آزادی نگهداری می‌شود.

دوره اسلامی

آثار این تمدن در مزرعه شرف‌الدین در شرق تنکمان وجود دارد که قدمت آن به دوره پس از اسلام برمی‌گردد. این تمدن از ایلان‌تپه تا حسینیه فعلی در جنوب غربی تنکمان به صورت زمین‌های ناهموار و تپه‌های کم‌ارتفاع واقع است.

دوره کنونی

سابقه دوره کنونی به دوران نادرشاه (قرن ۱۸ میلادی) می‌رسد. نادرشاه از شش طایفه، چند خانواده را به صورت گروگان در این محل سکونت داده بود، زیرا این طوایف در پرداخت مالیات و تحویل سرباز به قشون نادرشاه بی‌میلی نشان می‌دادند. این طایفه‌ها با مردم روستاهای ورچند همدان و حصارالویر ارتباط دارند.

بر اساس آمار جمعیت موجود در کتابخانه دانشگاه تهران، جمعیت تنکمان در سال ۱۳۲۰ شمسی ۴۰۰ نفر بوده‌است.

ارتقا به شهر

روستای تنکمان در سال ۱۳۸۶ به شهر تبدیل شد و مرکز بخش تنکمان قرار گرفت.

شخصیت‌های برجسته

بخش تنکمان زادگاه یا محل فعالیت برخی شخصیت‌های فرهنگی و علمی برجسته بوده است.

• شیخ ملا محمد تهرانی ساوجبلاغی (قرن ۱۳ هجری قمری): از مفسران شیعه.

جاذبه‌های گردشگری

بخش تنکمان به دلیل قرارگیری در منطقه کوهستانی رشته‌کوه البرز، دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متنوعی است که پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دارد. گزارش‌های گردشگری اخیر، مانند گزارش خبرگزاری میراث آریا (CHTN)، بر جاذبه‌های تاریخی-فرهنگی و روستاهای عشایری مانند گلدره در نزدیکی تنکمان تأکید دارند، که می‌تواند با توسعه اکوتوریسم ادغام شود.

جاذبه‌های طبیعی

دره نازخاتون

یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی بخش تنکمان، دره نازخاتون در کوهستان‌های شهر تنکمان است. این دره دارای طبیعت دلنشین، جنگل‌های سرسبز و رودخانه جاری است که جذابیت زیادی برای گردشگران دارد. دره نازخاتون دارای مناظر مناسب برای عکاسی، محل‌هایی برای پیاده‌روی و کوهنوردی است.

کوه تنکمان

کوه تنکمان یکی از قله‌های برجسته در منطقه البرز است که مورد علاقه کوهنوردان و طبیعت‌گردان می‌باشد. قله این کوه چشم‌اندازی فوق‌العاده‌ای از کوهستان‌های البرز ارائه می‌دهد.

آبشار مورند

یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی بخش تنکمان آبشار مورند است. برای رسیدن به این آبشار مسیرهای پیاده‌روی و کوهنوردی در دسترس است و بازدیدکنندگان می‌توانند از صدای آب جاری و طبیعت چشم‌نواز و بکر آن لذت ببرند.

چشمه شیرین‌بلاغ

منطقه گردشگری چشمه شیرین‌بلاغ در دهستان تنکمان جنوبی، جنوب غربی روستای اقبالیه واقع شده‌است. در این دره، وجود چشمه شیرین‌بلاغ، آغل گوسفندان بومیان، صخره‌های بلند و شگفت‌انگیز، سنگ‌های معدنی نظیر سنگ نمک و سنگ‌های سفید و درخشان دیده می‌شود.

جاذبه‌های تاریخی و مذهبی

امامزاده ابراهیم (ع)

امامزاده ابراهیم (ع) یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و مذهبی بخش تنکمان است که در سه کیلومتری شهر تنکمان و در فاصله دو روستای تنکمان و کریم‌آباد واقع شده‌است. این بنا در جاده کرج به اشتهارد و در پنج کیلومتری جنوب هشتگرد قرار دارد.

قدمت این بنا به دوره صفویه برمی‌گردد و در سال‌های اخیر مورد مرمت قرار گرفته‌است. بنای بقعه شامل یک اتاق چهارگوش است که در بالای آن فیل‌گوش به دایره تبدیل شده و گنبدی یک‌پوسته دور آن ایجاد گردیده‌است.

درختان کهنسالی پیرامون بقعه وجود دارد که زیبایی خاصی به این مکان داده‌است. زمین آرامگاه امامزاده ابراهیم (ع) حدود ۵۰۰۰ مترمربع است که از آن به‌عنوان قبرستان عمومی استفاده می‌شود. این بنا در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۱۹۱۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تپه باستانی شرف‌الدین

تپه باستانی شرف‌الدین در شهر تنکمان یکی دیگر از آثار تاریخی این منطقه است که مربوط به تمدن میانه می‌باشد و قدمتی چند هزار ساله دارد، کهن‌تر از کاروانسرای صفوی ینگی امام در نزدیکی آن.

مراکز مذهبی

مسجد جامع تنکمان واقع در خیابان محراب از مساجد بزرگ این منطقه است که هر ساله میزبان عزاداری‌ها و اعیاد ساکنین این منطقه می‌باشد.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری

بخش تنکمان پتانسیل سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش‌های مختلف دارد. گزارش‌های اخیر، مانند مقاله در مجله جغرافیای و برنامه‌ریزی محیطی، بر سطح برخورداری روستایی تنکمان از خدمات کشاورزی و سرمایه‌گذاری تأکید دارند، که شامل دسترسی به ماشین‌آلات و نهاده‌های کشاورزی است.

گردشگری

با توجه به وجود جاذبه‌های طبیعی متنوع مانند دره نازخاتون، کوه تنکمان، آبشار مورند و چشمه شیرین‌بلاغ، بخش تنکمان پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری طبیعت‌محور، کوهنوردی و اکوتوریسم دارد. ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی، کمپ‌های کوهنوردی و تورهای طبیعت‌گردی می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناسبی ایجاد کند. گزارش CHTN نیز بر ظرفیت‌های عشایری و فرهنگی برای رونق گردشگری اشاره دارد.

کشاورزی

خاک سبک و آب فراوان دشت تنکمان، بسیار برای کشاورزی مناسب است. دامپروری در کنار زراعت، از عمده منابع درآمد روستاییان این بخش است. شغل بیشتر مردمان بومی تنکمان کشاورزی، باغداری و دامداری می‌باشد.

سرمایه‌گذاری در زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها، گلخانه‌ها و کشت محصولات باغی مانند درخت میوه و انگور در این منطقه رونق دارد. قیمت زمین کشاورزی در تنکمان در سال ۱۴۰۴ به طور میانگین متری ۲٬۴۹۷٬۰۰۰ تومان است. مقاله‌ای در ResearchGate بر مدل‌های بهینه آب-انرژی برای گلخانه‌های تنکمان تأکید دارد، که می‌تواند سرمایه‌گذاری پایدار را تسهیل کند.

ویلاسازی و باغ‌ویلا

با توجه به نزدیکی به کرج و تهران، آب و هوای مطلوب و طبیعت زیبا، بخش تنکمان فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری در ساخت ویلا و باغ‌ویلا فراهم می‌کند. بازار خرید و فروش زمین، باغ و ویلا در تنکمان بسیار فعال است.

صنعت

قرارگیری بخش تنکمان در مسیر آزادراه تهران-تبریز و دسترسی مناسب به شبکه راه‌های اصلی، فرصت مناسبی برای ایجاد واحدهای صنعتی، کارگاه‌ها و انبارها فراهم می‌کند.

پروژه‌های زیرساختی

در سال‌های اخیر پروژه‌های متعددی در بخش تنکمان افتتاح و به بهره‌برداری رسیده‌است، از جمله پروژه زیرسازی و آسفالت معابر روستای بختیار با اعتباری بالغ بر ۱۴ میلیارد تومان.

دسترسی و حمل‌ونقل

بخش تنکمان از طریق جاده اصلی تهران-قزوین و آزادراه تهران-تبریز به راحتی قابل دسترسی است. خیابان اصلی شهر تنکمان، خیابان امام خمینی-بختیار نام دارد که تجمع مراکز خرید، فروشگاه‌ها و خدمات در این خیابان واقع شده‌است.

فاصله تنکمان تا مراکز اصلی:

• کرج: ۳۵ کیلومتر
• تهران: ۸۵ کیلومتر
• قزوین: حدود ۱۰۰ کیلومتر

اهمیت و جایگاه

اهمیت تاریخی

بخش تنکمان با داشتن پیشینه‌ای چند هزار ساله و آثار باستانی متعدد، از اهمیت تاریخی ویژه‌ای برخوردار است. تپه‌های باستانی و محوطه‌های تاریخی این بخش، گواه بر تمدن‌های کهن در این منطقه هستند.

اهمیت جغرافیایی

قرارگیری بخش تنکمان در مسیر ارتباطی تهران به قزوین و تبریز، و نزدیکی به کرج و نظرآباد، اهمیت جغرافیایی و راهبردی ویژه‌ای به این بخش داده‌است.

اهمیت اقتصادی

کشاورزی، دامپروری، گردشگری و ویلاسازی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی این بخش هستند که نقش مهمی در اشتغال و درآمد ساکنین دارد.

جستارهای وابسته

• استان البرز
• شهرستان نظرآباد
• تنکمان
• نظرآباد
• ساوجبلاغ
• هشتگرد
• کرج

پیوند به بیرون

• نقشه شهر تنکمان در نشان
• صفحه ویکی‌پدیا بخش تنکمان