شهرستان کرج

شهرستان کَرَج یکی از شهرستان‌های مرکزی و پرجمعیت استان البرز در ایران است. این شهرستان با وسعت تقریبی ۲٬۴۵۲ کیلومتر مربع در شرق استان البرز واقع شده و به‌دلیل نزدیکی به پایتخت و قرارگیری در مسیر ترانزیتی شمال به جنوب و شرق به غرب، یکی از مهم‌ترین مراکز اقتصادی و جمعیتی کشور محسوب می‌شود. کرج به عنوان مرکز این شهرستان، پس از تهران، مشهد و اصفهان، چهارمین شهرستان پرجمعیت ایران است و به‌دلیل تنوع بالای اقوام مهاجر، به «ایران کوچک» شهرت دارد .

شهرستان کرج
جهت عقربه‌های ساعت از بالا: مهرشهر - جاده چالوس - رودخانه کرج - سد امیرکبیر - خیابان بهشتی کرج - بلوار طالقانی کرج - کلبه‌های پیست اسکی دیزین - بوستان چمران
موقعیت در استان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	البرز
مرکز شهرستان	کرج
سایر شهرها	کمال‌شهر / محمدشهر / گرمدره
بخش‌ها	بخش مرکزی، بخش آسارا
اداره
فرماندار	مهدی مهرور (سرپرست)
مردم
جمعیت	۱٬۹۵۶٬۲۶۷ (سرشماری ۱۳۹۵)
داده‌های دیگر
وبگاه	karaj.alborz.ir

تاریخچه و پیشینه

پیشینهٔ سکونت در جلگهٔ کرج به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد و آثار باستانی کشف‌شده در مناطقی چون تپه مراد تپه گواه این قدمت هستند . کرج در طول تاریخ، به‌ویژه در عصر صفویه و قاجاریه، به‌واسطهٔ کاروانسرای شاه عباسی و موقعیت راهبردی در مسیر ترانزیتی، اهمیت فراوانی داشته است .

تحولات اداری مهم

• ۱۳۳۷ : تأسیس اولیهٔ فرمانداری کرج با قلمرویی گسترده که بخش‌هایی از استان البرز و تهران کنونی را شامل می‌شد .
• ۱۳۸۹ : با تصویب مجلس شورای اسلامی، شهرستان کرج از استان تهران جدا و به مرکزیت استان تازه تأسیس البرز تبدیل شد .
• جدا شدن شهرستان‌ها: روند کوچک‌شدن قلمرو شهرستان کرج با جدا شدن بخش‌هایی از آن ادامه یافت؛ از جمله ساوجبلاغ (۱۳۶۸) و فردیس (۱۳۹۲).

تقسیمات کنونی

این شهرستان شامل دو بخش است به نامهای بخش مرکزی و بخش آسارا.

• بخش مرکزی شامل سه دهستان و پنج شهر می‌باشد که عبارتند از:
  • شهرها: کرج، ماهدشت، کمال‌شهر، محمدشهر و گرمدره.
  • دهستان گرم‌دره
  • دهستان محمدآباد
  • دهستان کمال‌آباد
• بخش آسارا شامل سه دهستان و یک شهر می‌باشد که عبارتند از:
  • شهر: آسارا
  • دهستان آدران
  • دهستان آسارا
  • دهستان نسا

جغرافیای طبیعی و آب و هوا

شهرستان کرج در دامنهٔ جنوبی رشته‌کوه‌های البرز مرکزی واقع شده است. ارتفاع متوسط شهرستان حدود ۱۳۲۰ متر از سطح دریا است، که این موقعیت کوهپایه‌ای، باعث ایجاد یک آب‌وهوای نسبتاً معتدل مدیترانه‌ای شده است .

هیدرولوژی و رودخانه‌ها

مهم‌ترین ویژگی طبیعی شهرستان، وجود رودخانه کرج است که منبع اصلی آب شرب منطقه محسوب می‌شود. در شمال شهرستان، سد کرج بر روی این رودخانه احداث شده که نقش حیاتی در تأمین آب دارد .

پوشش گیاهی و اقلیم

به‌دلیل وجود رودخانهٔ کرج، بخش‌هایی از شهرستان (به‌ویژه در گذشته) دارای باغات وسیع بوده و به همین دلیل کرج به باغ‌شهر معروف بود. میانگین بارش سالانه در شهرستان کرج به طور متوسط حدود ۲۵۰ میلی‌متر گزارش شده است.

جمعیت و مردم‌شناسی

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت کل شهرستان کرج بالغ بر ۱٬۹۷۳٬۴۷۰ نفر است که حدود ۱٬۵۹۲،۴۹۲ نفر جمعیت شهری کرج است .

شهر کرج بالاترین میزان مهاجرپذیری را پس از تهران داراست که موجب شده ساختار فرهنگی و زبانی آن به شکل یک **«موزاییک فرهنگی»** درآید. ترکیب جمعیتی شامل اقوام مختلف ایرانی از جمله آذری‌ها، لُرها، کُردها، و گیلک‌ها است .

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبرهٔ پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعهٔ آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱٬۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در کرج به قرار زیر بود: الگو:اقوام کرج

زبان

زبان‌های رایج در شهرستان کرج:

1. زبان فارسی: این زبان گویش اصلی شهر کرج و رایج‌ترین زبان بین اقوام مختلف کرج می‌باشد.
2. گویش کرجی: گویش کرجی گویشی از خانواده گویش‌های فارسی-مازندرانی می‌باشد این گویش توسط بومیان شهرستان فردیس، شهرستان ساوجبلاغ و کرج گویش می‌شود، گویش کرجی زبان بومی نواحی نواحی مرکزی و جنوبی شهرستان کرج می‌باشد. این گویش در محلات مختلف کرج همچون حصار، سرجوب، وسیه، بیلقان، مصباح، سرحد آباد، کلاک، سیاکلان، آتشگاه، دوروان گوهردشت، ده کرج و غیره گویش می‌شود. در شهرستان ساوجبلاغ این گویش توسط بومیان هشتگرد و آبادی‌هایی همچون سیرود، اسپی داران (سپیدداران)، اسکول دره، کله رود (گلین رود)، عالم زمین، ولیان، آغشت، برغان، بانو صحرا، خوروین، ورده (هندوکوچیک)، سیواندره، سیبستان، آجین دوجین، کوشک زر، آردهه، فشند، ینگی امام، شنده، سنج، بریانچال، سرهه، طالیان و غیره گویش می‌شود.
3. گویش قصرانی: گویش قصرانی گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد که در شمال شهرستان کرج نواحی همچون شهرستانک، لانیز، شلنک و همه جا گویش می‌شود.
4. گویش ولاترویی: گویش ولاترویی گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد که در محدوده ولایت‌رود تا گچسر صحبت می‌شود.

اقتصاد و زیرساخت

کرج یک مرکز مهم صنعتی، کشاورزی و علمی است.

صنعت و تجارت

این شهرستان میزبان شهرک‌های صنعتی بزرگ نظیر شهرک صنعتی سیمین دشت و شهرک صنعتی کمال‌شهر است که در حوزه‌های صنایع غذایی، دارویی، الکترونیک و قطعات خودرو فعال هستند .

کشاورزی و محصولات محلی

• محصولات شاخص : روستای برغان، به دلیل تولید محصولات باغی نظیر **آلو برغان**، گیلاس و خرمالو شهرت کشوری دارد.
• چالش‌ها : تغییر کاربری اراضی و کاهش منابع آبی، مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بخش کشاورزی در سال‌های اخیر بوده‌اند .

مراکز علمی و دانشگاهی

کرج میزبان مراکز مهمی مانند دانشگاه خوارزمی، پردیس کشاورزی دانشگاه تهران و مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی است.

جاذبه‌های گردشگری و دیدنی‌ها

شهرستان کرج دارای جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی است که مقصدی مهم برای پایتخت‌نشینان محسوب می‌شود.

آثار تاریخی و فرهنگی

• کاروانسرای شاه عباسی کرج : از آثار دوره صفوی .
• کاخ سلیمانیه : بنایی تاریخی مربوط به دورهٔ قاجار که در محدودهٔ دانشکدهٔ کشاورزی کرج قرار دارد .

محله‌ها و مناطق شهری مهم

محله‌های مهمی مانند گوهردشت، عظیمیه و مهرشهر در محدودهٔ شهرستان کرج قرار دارند. این مناطق هسته‌های توسعه شهری کرج هستند.