فشند

فشند (با تلفظ بومی پشند) یکی از قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و زیباترین روستاهای استان البرز است که در شهرستان ساوجبلاغ، بخش چندار واقع شده است. این روستای تاریخی در ۷۵ کیلومتری غرب تهران، ۶۰ کیلومتری غرب پایتخت، ۲۰ کیلومتری کرج و در شمال شهر هشتگرد قرار دارد و در دامنه رشته‌کوه البرز جای گرفته است.

موقعیت جغرافیایی

روستای فشند در دامنه رشته‌کوه البرز واقع شده و منطقه طالقان در شمال این کوه‌ها و در فاصله بین روستا تا جلگه مازندران قرار دارد. این روستا از سمت غرب با روستای خور و روستای سپیدارک، از سمت شرق با روستاهای آردهه، کوشک‌زر و سیفستان، و از جنوب با ینگی‌امام و مهستان (ساوجبلاغ) همسایه است.

روستای فشند با مساحت ۹۶۰۰ هکتار (معادل ۹۲۰۰ هکتار در برخی منابع) و از نظر حوضه آبریز کوهستانی و دشت‌های آبرفتی، از بزرگ‌ترین روستاهای ایران به شمار می‌رود. ارتفاع این روستا ۱۶۴۳ متر از سطح دریا است. موقعیت جغرافیایی فشند در مختصات ۳۶°۰۱′۵۶″ شمالی ۵۰°۴۵′۲۲″ شرقی قرار دارد.

تاریخ و قدمت

قدمت روستای فشند به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد. آثار باستانی برجای‌مانده از عصر آهن در جنوب غربی روستا در محلی به نام کشان یافت شده است که نشان‌دهنده قدمت دیرینه این منطقه است. این یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که فشند از دوران‌های بسیار کهن مسکونی بوده و تمدن‌های مختلف در آن زندگی کرده‌اند.

در طول تاریخ، این روستا تحت تأثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون قرار داشته و نشانه‌های این تأثیرات در معماری و آثار باستانی روستا مشاهده می‌شود. رد پای آیین‌های کهن، به‌ویژه زرتشتی، در فرهنگ و ادبیات بومی و یافته‌های تاریخی این منطقه دیده می‌شود.

جمعیت و ساکنان

بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۶)، جمعیت روستای فشند ۱۹۴۸ نفر در ۵۳۱ خانوار بود. در سرشماری ۱۳۹۵ (۲۰۱۶)، جمعیت این روستا به ۲۳۳۴ نفر در ۷۹۳ خانوار افزایش یافت. برخی منابع محلی جمعیت فشند را حدود ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ نفر ذکر می‌کنند. علاوه بر این، حدود ۳۰۰۰ نفر از اهالی که در شهرهای نزدیک زندگی می‌کنند، در آخر هفته‌ها و تعطیلات به زادگاه خود بازمی‌گردند.

تقسیمات محله‌ای

روستای فشند به سه ناحیه اصلی تقسیم می‌شود:

• تکی
• پایین‌محله (جیر ماله)
• بالامحله (جوار ماله)

هر محله شامل مناطق کوچک‌تر زیادی است از جمله: تکی، چراخ ماله، راست کوچه، انگرماله، هُشت کُله، کری سر و ملک او دار، خرتیزان و پشت‌باغ.

زبان و گویش

زبان مردم فشند تاتی است. این زبان از دستهٔ زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی است که در سراسر کوهستان البرز از طارم و شهرستان رودبار تا شاهرود رواج دارد. گویش تاتی فشندی یا پشندی، گویش کرجی رایج در این روستاست که با گویش تاتی اشتهاردی شباهت‌های زیادی دارد.

زبان تاتی که از آنجا که یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است، به زبان‌های شاخه شمال‌غربی از جمله گیلکی، مازندرانی و به‌خصوص به تالشی شبیه و نزدیک‌تر می‌باشد. بر اساس اعلام یونسکو، زبان تاتی یکی از زبان‌های در خطر انقراض است. این زبان بسیاری از ویژگی‌های آوایی، واژگانی و صرف و نحوی کهن را حفظ کرده است.

دین و اماکن مذهبی

دین بیشتر مردم بومی فشند اسلام با گرایش شیعه دوازده‌امامی است. در گذشته، ارامنه نیز در این روستا سکونت داشتند، اما بعد از انقلاب ۱۳۵۷، تعداد ارامنه کم شده و بسیاری از آن‌ها به آمریکا مهاجرت کردند، هرچند هنوز برخی در روستا ساکن هستند.

امامزادگان فشند

منطقه فشند محل دفن سه تن از امامزادهگان است که بر اساس اطلاعات محلی (غیرموثق)، از نوادگان امام هفتم (موسی کاظم) هستند. نام‌های این سه امامزاده عبارتند از: امامزاده مطهر، امامزاده مظفر و امامزاده طاهر.

لازم به ذکر است که بر اساس تحقیقات صورت گرفته از اهالی قدیم محل و استعلام از نهاد عتبات عالیات شهرستان ساوجبلاغ، امامزادگان فوق فاقد شجره‌نامه و اطلاعات موثق در خصوص اصل و نسب می‌باشند. قدمت بنای یکی از امامزادگان بر اساس تاریخ کنده‌کاری شده روی یک قطعه چوب، به سال ۱۱۶۵ هـ.ق می‌رسد.

مکان مقدس خاتون قیامت

از دیگر اماکن مذهبی، آرامگاه رازآمیز خاتون قیامت است که قدمت و علت تقدس آن روشن نیست. طبق باور مردم بومی، تنها زنان مجاز به زیارت این آرامگاه هستند و مردان در صورت ورود به آن کور یا عقیم می‌شوند. این مکان احتمالاً از نظر مفهوم قداست و قید مکانی، با برخی از اماکن مقدس و مذهبی مشابه مانند کوه بیبی‌سکینه در شهر ری و کوه خاتون قیامت شیراز، در ارتباط است.

مدرسه تاریخی فشند

فشند از نخستین روستاهای ایران بوده که مدرسه به سبک نوین در آن دایر شده است. مدرسه تاریخی فشند (دبیرستان شهید قدرتالله بهمنی یا مدرسه فرّهی) در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی تأسیس شد و از نخستین مدارس نوین ایران به شمار می‌رود که همزمان با مدرسه کرج (که آن زمان بخشی از ساوجبلاغ بود) افتتاح گردید.

اقتصاد

اقتصاد مردم روستای فشند بر پایه دو پیشه عمده دامداری و کشاورزی استوار است.

دامداری

دامداری بیشتر توسط گروهی از مردم جوار ماله موسوم به الکایی (aleka:yi) صورت می‌گیرد. یکی از مشهورترین محصولات دامی این منطقه، گوسفند فشندی یا قوچ فشندی است.

گوسفند فشندی

گوسفند فشندی یکی از نژادهای بومی و ارزشمند ایران است که خاستگاه اصلی آن روستای فشند در شهرستان ساوجبلاغ استان البرز می‌باشد. این نژاد با قدمتی بیش از ۲۰۰۰ سال (به تاریخ تشکیل روستا)، دارای جثه متوسط تا بزرگ و رنگ‌های متنوع از جمله کرم، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره و قرمز روشن است.

گوسفند فشندی گوسفندی گوشتی-شیری است که در رنگ‌های مختلف دیده می‌شود و معمولاً چهار قلم، زیر شکم و سر حیوان رنگ تیره‌تری دارند. میش‌های یک‌ساله حدود ۵۵ کیلوگرم و قوچ‌های یک‌ساله حدود ۷۳ کیلوگرم وزن دارند. برخی گزارش‌ها وزن گوسفند فشندی را بین ۸۰ تا ۱۲۵ کیلوگرم ذکر می‌کنند.

این نژاد از نظر مقاومت به شرایط محیطی منطقه، سرعت رشد و تولید مثل دارای اهمیت بسزایی است. دوران بارداری نژاد فشندی ۱۴۷ روز است و فصل زایش آن زمستان می‌باشد. بیش از ۹۵ درصد آن‌ها قدرت باروری دارند. قوچ فشندی و گوسفند فشندی از بهترین نژادها است و هر چهار سال یک بار جشنواره قوچ فشندی در شهرستان ساوجبلاغ برگزار می‌شود.

۸۰ درصد گوسفندهای شهرستان ساوجبلاغ از نوع فشندی هستند و این شهرستان از نظر پرورش این نوع گوسفند به لحاظ موقعیت جغرافیایی شرایط بسیار مطلوبی دارد. گوسفند فشندی به لحاظ جثه درشت، مستعد چرا در مناطق کوهستانی است. شهرستان ساوجبلاغ با دارا بودن بیش از ۸۰ هزار رأس از این نوع دام در کشور اول است.

کشاورزی

اقتصاد کشاورزی در دستان گروهی از پشندیان موسوم به خرده‌مالکان یا دهقان‌ها است که صاحب زمین‌های روستا هستند. میزان مالکیت دهقان‌ها از نیم هکتار تا چند ده هکتار متغیر است. کل مالکیت روستای فشند به ۹۶۰۰ سهم تقسیم می‌گردد که هر ۱۰۰ سهم مالکیت را، عامه مردم یک گاب (گاو) می‌گویند.

یکی از افتخارات فشند آن است که هرگز ارباب نداشته و مردم عادی زمین‌دار بوده‌اند. در اصطلاح محلی می‌گویند فشند «زر خرید» است، به معنی آنکه مردم عادی با پرداخت وجه می‌توانستند زمین‌ها را بخرند.

محصولات کشاورزی

فشند به دلیل خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب، از مناطق مهم کشاورزی در این منطقه به شمار می‌رود. محصولات اصلی باغی روستا شامل گیلاس، آلبالو، گلابی، توت و محصولات زراعی مانند گندم، جو، سیب، انگور و گردو است.

سالانه حدود هزار تن گیلاس از این منطقه به بازار مصرف عرضه می‌شود. برای معرفی و عرضه محصولات این روستا، جشنواره گیلاس فشند به صورت سالانه برگزار می‌شود که در آن عرضه مستقیم گیلاس، صنایع دستی، نان محلی، گل و گیاه و تولیدات روستا انجام می‌گیرد.

سیب‌زمینی پشندی

یکی از مهم‌ترین محصولاتی که فشند را به شهرت رساند، سیب‌زمینی پشندی است. سیب‌زمینی در زمان سر جان ملکم، دیپلمات بریتانیایی در ایران در دوران قاجار و حکومت فتحعلی‌شاه، وارد ایران شد. این محصول نخستین بار در ایران در روستای فشند کشت شد و به دلیل کیفیت بالا، سیب‌زمینی پشندی زبانزد شد.

بر اساس روایات، میرزا ملکم خان یا سر جان ملکم (۱۷۶۹-۱۸۳۳ میلادی) در سفرهای خود به ایران (در سال‌های ۱۸۰۰، ۱۸۰۸ و ۱۸۱۰ میلادی)، سیب‌زمینی را معرفی کرد و در دومین سفر خود محل مناسبی برای تولید سیب‌زمینی شناسایی کرد. خاک فشند برای کشت سیب‌زمینی مناسب بود و این محصول با کیفیتی ورای تصور در پشند به بار نشست.

سیب‌زمینی وارداتی ملکم خان مثل سیب‌زمینی‌های امروزی بزرگ نبود، بلکه کوچک و در ابعاد آلو بود، به همین دلیل سیب‌زمینی در ابتدای ورودش به ایران به آلو ملکم یا آلوی سرجان ملکم مشهور بود. در برخی شهرها مانند شیراز، هنوز به سیب‌زمینی آلو می‌گویند.

آب و هوا

روستای فشند که در منطقه ییلاقی قرار گرفته، یکی از روستاهای خوش آب و هوای کرج است که تابستان‌های مطبوع و زمستان‌های نسبتاً سرد دارد. بهار و تابستان در این روستا آب و هوای مطلوبی دارد که طبیعت‌گردان زیادی را جذب می‌کند. در فصل تابستان، هوای روستا دلپذیر و خنک است که این موضوع باعث می‌شود فشند به مقصد مناسبی برای فرار از گرمای تابستان تبدیل شود.

جاذبه‌های طبیعی و گردشگری

روستای فشند به دلیل ییلاقی بودن و وجود مناظر طبیعی بسیار زیبا، به یکی از بهترین مکان‌های گردشگری در استان البرز تبدیل شده است. این روستا مملو از باغ‌های گیلاس، گلابی و توت است. طبیعت بکر و چشم‌اندازهای طبیعی فوق‌العاده از کوه‌های سرسبز گرفته تا باغات میوه و دشت‌های وسیع، همه برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی جذابیت دارند.

رودخانه فشند

رودخانه فشند یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های شهرستان ساوجبلاغ محسوب می‌شود. این رودخانه که در انتهای روستای فشند قرار دارد، از کوه‌های جنوب طالقان و کوه دِکا سرچشمه می‌گیرد. رودخانه شامل چندین آبریز و زیر حوضه است که با هم ادغام می‌شوند و رودخانه فشند را تشکیل می‌دهند.

در فصل‌هایی که بارندگی زیاد است، به شدت پرآب می‌شود و احتمال سیلاب آن زیاد است، به طوری که به آن سیاه‌سیل هم گفته می‌شود. به خاطر فقدان پوشش گیاهی مناسب و شیب منطقه، سیلاب آن می‌تواند باعث تخریب روستاها و شهرهای اطراف شود.

مسیر روستا تا رودخانه بسیار دیدنی و کوهستانی و صخره‌ای است و حدود ۲۰ دقیقه پیاده‌روی دارد. می‌توان در کنار رودخانه اتراق کرد و از شنیدن صدای بی‌نظیر رودخانه لذت برد.

آبشار فشند (سوته دره)

آبشار فشند یا آبشار سوته دره در ارتفاعات روستای فشند ساوجبلاغ قرار دارد. این آبشار که در انتهای مسیر رودخانه فشند واقع شده، مقصدی جذاب برای طبیعت‌گردان است. کمی بالاتر از رودخانه، یک آبشار مصنوعی بسیار زیبا قرار دارد که پشت آبشار یک آبگیر یا دریاچه خیلی کوچک شکل گرفته است. طبیعت اطراف رودخانه و آبشار واقعاً دیدنی است.

مسیر رودخانه فشند تا آبشار سوته دره یکی از مسیرهای جذاب جهت کوهنوردی سبک است.

قله خوراسان کوه

قله خوراسان کوه (یا خراسان کوه، خرسان کوه) با ارتفاع ۳۱۰۰ تا ۳۱۲۰ متر از سطح دریا، از قلل البرز مرکزی واقع در شهرستان ساوجبلاغ، استان البرز می‌باشد. نام این قله به معنای «طلوع خورشید» است. روستای فشند مسیر صعود به این قله است.

مبدأ صعود روستای فشند (در ارتفاع ۱۸۴۰ متر) است که در فاصله ۱۳ کیلومتری شمال هشتگرد واقع شده است. مسافت رفت و برگشت به قله حدود ۱۷-۱۸ کیلومتر و اختلاف ارتفاع تا قله ۱۲۶۰-۱۲۸۰ متر است. مدت زمان صعود حدود ۵ ساعت (با گام متوسط) و مدت زمان کل برنامه حدود ۹ ساعت می‌باشد. قله خوراسان کوه از سه نقطه ولیان، طالقان و فشند قابل دسترسی است.

سد فشند

در سال‌های اخیر سد فشند احداث شده است. این سد در بالای فشند احداث و از سرچشمه‌های کوه‌های فشند به وجود آمده است. سد فشند به عنوان یکی از دیدنی‌های این منطقه از آن یاد می‌شود.

کوهنوردی و پیاده‌روی

اگر علاقه‌مند به کوهنوردی هستید، می‌توانید فشند را انتخاب کنید زیرا فشند دارای کوه‌های فراوان و مرتفعی است که پذیرای بسیاری از علاقه‌مندان به این ورزش است. مسیرهای متعددی برای پیاده‌روی در میان باغ‌ها و مزارع اطراف روستای فشند وجود دارد. می‌توانید از قدم زدن در طبیعت، استشمام هوای پاک و تماشای مناظر زیبا لذت ببرید.

افراد مشهور

یکی از افراد مشهور متولد روستای فشند، دکتر محمود بهمنی است. او متولد سال ۱۳۲۶ (۱۹۴۷) در روستای فشند از توابع شهرستان ساوجبلاغ استان البرز است. محمود بهمنی دارای لیسانس اقتصاد گرایش بانکداری، فوق‌لیسانس مدیریت بانکداری و دکترای مدیریت بازرگانی و سابقه تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی و مؤسسه عالی بانکداری است.

او از سال ۱۳۸۷ (یا ۱۳۸۸) تا ۱۳۹۲ با حکم محمود احمدی‌نژاد، رئیس کل بانک مرکزی ایران و نماینده ایران در صندوق بین‌المللی پول بود. بهمنی پیش از تصدی ریاست بانک مرکزی، دارای سمت‌هایی چون معاونت و ریاست اعتبارات کل بانک ملی ایران، ریاست ادارات سرمایه‌گذاری، سازمان و روش‌های بانک، مدیریت امور معاملات و تسهیلات و بررسی طرح‌ها بوده است. او همچنین نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه ساوجبلاغ، طالقان و نظرآباد بوده است.

دسترسی

برای رسیدن به فشند، در مسیر اتوبان تهران-قزوین بعد از گذشتن از کرج و عوارضی قدیم، تابلوی هشتگرد جدید دیده می‌شود. بعد از ورود به این جاده، تابلوهای روستای فشند گردشگران را به میدان مادر و از آنجا به سمت خیابان صدرا و داخل روستا هدایت می‌کنند.

اگر ساکن کرج هستید و مقصدتان منطقه فشند است، باید مسافتی حدود نیم ساعته را طی کنید. اما اگر ساکن تهران هستید، باید مسافتی ۹۰ دقیقه‌ای (یا ۶۰ کیلومتری) را طی کنید. مسیر دسترسی به فشند بسیار سرراست و آسان است.

در خروجی شهر مهستان (شهر جدید هشتگرد) از اتوبان کرج-قزوین خارج می‌شوند و پس از میدان امام خمینی وارد بلوار فشند می‌شوند. از ابتدای بلوار فشند تا منطقه خرتیزان (محل شروع کوهپیمایی به قله خوراسان کوه) ۱۳ کیلومتر است.

فرهنگ و سنت

فرهنگ مردم روستای فشند بر پایه رسوم و سنت‌های کهن ایرانی استوار است. مردم این روستا به مهمان‌نوازی و حفظ آداب و رسوم سنتی خود معروف هستند. مراسم‌ها و جشن‌های محلی مانند نوروز، یلدا و مراسم مذهبی در این روستا با شکوه خاصی برگزار می‌شود. این مراسم‌ها فرصت مناسبی برای گردهمایی اهالی روستا و تبادل فرهنگ‌ها و تقویت پیوندهای اجتماعی است.

معماری و بافت

بافت روستای فشند، ترکیبی از خانه‌های روستایی سنتی و ساختمان‌های نوساز است. خانه‌های سنتی معمولاً با استفاده از مصالح محلی مانند خشت، گل، چوب و سنگ ساخته شده‌اند و با محیط طبیعی اطراف خود هماهنگی دارند. ساختمان‌های نوساز نیز با طراحی‌های متنوع و استفاده از مصالح مدرن ساخته می‌شوند و نشان‌دهنده ورود سبک‌های جدید به روستا هستند.

پیوندهای به بیرون

• نقشه فشند در نشان
• وبلاگ دهیاری فشند
• صفحه اینستاگرام فشند بهشت البرز