منطقه ویژه اقتصادی پیام

منطقه ویژه اقتصادی پیام یکی از مناطق ویژه اقتصادی ایران است که در محدوده‌ای به وسعت ۳۶۰۰ هکتار از اراضی ۱۰ هزار هکتاری فرودگاه بین‌المللی پیام در استان البرز واقع شده‌است. این منطقه در تیرماه ۱۳۸۲ بنا به مصوبه هیئت دولت به‌عنوان منطقه ویژه اقتصادی تعیین شد و تحت مدیریت شرکت خدمات هوایی پیام متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد.

هدف از تأسیس منطقه ویژه اقتصادی پیام، توسعه حمل و نقل بار هوایی و پستی، فرآوری کالا، انبارداری، خدمات سردخانه‌ای، صنایع فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و صادرات اعلام شده‌است. در حال حاضر، این منطقه با رویکرد تبدیل‌شدن به منطقه ویژه اقتصادی دیجیتال، اولویت خود را بر استقرار شرکت‌های فناور، دانش‌بنیان و صنایع پیشرفته قرار داده‌است. بیش از ۳۰۰ شرکت در زمینه‌های مختلف اقتصادی و فناوری در این منطقه مستقر هستند که بیش از ۹۵ درصد آن‌ها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کنند.

تاریخچه

پیشینه و تأسیس فرودگاه

پرونده:Payam International Airport logo.png

آرم فرودگاه بین‌المللی پیام

فرودگاه بین‌المللی پیام در سال ۱۳۶۹ تحت عنوان «مرکز خدمات هوایی» با هدف ارائه خدمات هوایی، حمل‌ونقل، توزیع بار، کالاهای پستی و ارائه خدمات بالگردی به نقاط صعب‌العبور در شرایط جوی متفاوت و پشتیبانی از عملیات توسعه و تجهیز و نگهداری مراکز، دستگاه‌ها و امکانات مخابراتی و پستی کشور تأسیس شد. این فرودگاه در سال ۱۳۷۱ بنا گذاری شد، اما فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۷۶ آغاز کرد.

شرکت خدمات هوایی پیام از ابتدا به‌صورت مشترک میان شرکت پست و شرکت مخابرات ایران تأسیس شد و با توجه به موقعیت جغرافیایی و همجواری با تهران، پتانسیل بالایی برای توسعه داشت.

ایجاد منطقه ویژه اقتصادی

با توجه به موقعیت و جایگاه شرکت پیام و همجواری آن با پایتخت، در تیرماه ۱۳۸۲ بنا به مصوبه هیئت دولت، ۳۶۰۰ هکتار از اراضی فرودگاه بین‌المللی پیام به‌عنوان منطقه ویژه اقتصادی تعیین گردید. این اقدام در راستای اجرای قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴ و با هدف جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، توسعه صادرات غیرنفتی و ایجاد اشتغال مولد انجام شد.

با تأسیس منطقه ویژه اقتصادی، فعالیت‌های شرکت در چهار زمینه اصلی تقسیم‌بندی شد: خدمات فرودگاهی، ایرلاین پیام، منطقه ویژه اقتصادی و هاب پستی.

دوره گسترش و توسعه

در سال ۱۳۹۰، علاوه بر ماموریت‌های اولیه، استقرار صنایع سبز و پردازش واردات و صادرات در منطقه ویژه اقتصادی پیام به وظایف قبلی اضافه شد. در شهریور ۱۳۹۷، خدمات مسافربری داخلی در این فرودگاه با پروازی از مشهد به‌وسیله هواپیمایی تابان آغاز شد.

در سال‌های اخیر، منطقه با رویکرد تخصصی‌تر، تمرکز خود را بر توسعه اکوسیستم فناوری اطلاعات و جذب شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده‌است. در مرداد ۱۴۰۱، تفاهم‌نامه همکاری مشترک بین پارک علم و فناوری البرز و منطقه ویژه اقتصادی پیام با هدف توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در استان البرز منعقد شد.

موقعیت جغرافیایی

منطقه ویژه اقتصادی پیام در جنوب‌غربی شهرستان کرج، در استان البرز و در فاصله حدود ۴۰ کیلومتری تهران واقع شده‌است. این منطقه با مختصات جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۶ دقیقه و ۳۳٫۹ ثانیه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۴۹ دقیقه و ۳۶٫۱ ثانیه طول شرقی در ارتفاع ۴۱۷۰ فوت (حدود ۱۲۷۰ متر) از سطح دریای آزاد قرار دارد.

مزایای موقعیت جغرافیایی

موقعیت استراتژیک منطقه پیام آن را از سایر مناطق ویژه اقتصادی کشور متمایز می‌کند:

نزدیکی به بیش از ۲۵ میلیون نفر جمعیت (تهران و البرز)

فاصله اندک تا مراکز عمده تولید و مصرف کالا

قرارگیری در تلاقی ۱۳ استان شمال و شمال‌غربی کشور

وجود شهرک‌های صنعتی متعدد در استان‌های البرز، تهران و قزوین

دسترسی آسان به مراکز علمی و فناوری مستقر در استان‌های تهران و البرز

ساختار اداری و مالکیت

سازمان مسئول

مدیریت و اداره منطقه ویژه اقتصادی پیام بر عهده شرکت خدمات هوایی پیام است که یک شرکت دولتی تابع وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محسوب می‌شود. این شرکت به‌عنوان سازمان مسئول، جایگزین تمامی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط بوده و مجوزهای لازم را با توجه به سیاست‌های عمومی دولت مستقیماً صادر می‌کند.

چارچوب قانونی

منطقه ویژه اقتصادی پیام تابع قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴ است. طبق این قانون، اهداف اصلی این منطقه عبارتند از:

پشتیبانی از فعالیت‌های اقتصادی

برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی

تحرک در اقتصاد منطقه‌ای

تولید و پردازش کالا

انتقال فناوری

صادرات غیرنفتی

ایجاد اشتغال مولد

جلب و تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی

مساحت و فازهای توسعه

منطقه ویژه اقتصادی پیام در محدوده‌ای به وسعت ۳۶۰۰ هکتار از اراضی ۱۰ هزار هکتاری فرودگاه بین‌المللی پیام ایجاد شده‌است. توسعه این منطقه به‌صورت فازبندی‌شده انجام می‌شود:

فاز	مساحت (هکتار)	وضعیت
فاز یک	۴۰	بهره‌برداری شده (با زیرساخت‌های کامل)
فاز دو	۵۶	بهره‌برداری شده (با زیرساخت‌های کامل)
فاز سه	۱۸	بهره‌برداری شده (با تمرکز بر صنایع ICT و دانش‌بنیان)
فاز چهار	حدود ۱۶۵	در مرحله آماده‌سازی زیرساخت‌ها و واگذاری به صنایع (شامل زون‌های لجستیک، اداری، فناوری دانش‌بنیان و شهرک سلامت)
جمع فازهای بهره‌برداری‌شده اولیه	۱۱۴
کل منطقه ویژه اقتصادی	۳۶۰۰	توسعه تدریجی (فازهای بعدی در برنامه‌ریزی بلندمدت)

تاکنون حدود ۱۷۰ هکتار از اراضی منطقه به بهره‌برداری رسیده یا در حال توسعه است.

زیرساخت‌ها و امکانات

فرودگاه بین‌المللی

فرودگاه بین‌المللی پیام با کدهای IATA: PYK و ICAO: OIIP دارای مشخصات فنی زیر است:

باند پرواز: طول ۴۰۰۰ متر، عرض ۶۰ متر

مقاومت باند: PCN75

قابلیت پذیرش هواپیماهای پهن‌پیکر

برج مراقبت پرواز فعال ۲۴ ساعته

واحد سوختگیری با ظرفیت ۵۴۰ هزار لیتر

مراکز تعمیراتی هواپیما و بالگرد

این فرودگاه از معدود فرودگاه‌های کشور است که دارای امکانات کامل برای عملیات باربری و مسافربری بین‌المللی می‌باشد.

حمل و نقل ترکیبی

یکی از ویژگی‌های برجسته منطقه ویژه اقتصادی پیام، قابلیت حمل و نقل ترکیبی است:

حمل و نقل هوایی: از طریق فرودگاه بین‌المللی

حمل و نقل جاده‌ای: دسترسی به شاهراه‌های اصلی کشور

حمل و نقل ریلی: قرارگیری در مسیر راه‌آهن سراسری و برنامه احداث اولین پایانه حمل ترکیبی سه‌وجهی (جاده‌ای، ریلی، هوایی) در کشور

این قابلیت منحصربه‌فرد، منطقه پیام را به یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های لجستیکی کشور تبدیل کرده‌است.

خدمات گمرکی

منطقه ویژه اقتصادی پیام از خدمات گمرکی تخصصی برخوردار است:

اداره کل گمرک استان البرز

گمرک تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا): این گمرک که پس از سال‌ها انتظار، قرار است تا خرداد ۱۴۰۵ افتتاح شود، بزرگترین پایگاه واردات محصولات IT و ICT کشور خواهد بود.

پنجره واحد تجاری

آزمایشگاه‌های تخصصی IT و ICD

همچنین پروژه «مسیر سبز کالاهای ICT» که سال‌ها مغفول مانده بود، با سرعت مناسبی در حال پیشرفت است.

سایر امکانات

پلیس گذرنامه

اداره استاندارد

خدمات بانکی

مراکز آموزشی خلبانی (حدود ۱۰ مدرسه)

فعالیت‌های اقتصادی

شرکت‌های مستقر

تا سال ۱۴۰۳، بیش از ۳۰۰ شرکت در زمینه‌های مختلف اقتصادی و فناوری در منطقه ویژه اقتصادی پیام مستقر شده‌اند. بیش از ۹۵ درصد این شرکت‌ها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IT و ICT) فعالیت می‌کنند. از جمله شرکت‌های شاخص مستقر در این منطقه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

هایوب (Hiub)

آریا همراه

پارس ایراتل

بهین تکنولوژی

صنایع فناوری رایانه هور

همچنین بیش از ۱۷ شرکت در حوزه دیتاسنتر در منطقه فعال هستند که برخی پیشرفت فیزیکی بالای ۷۰ درصد دارند.

اولویت‌های سرمایه‌گذاری

در راستای تبدیل شدن به منطقه ویژه اقتصادی دیجیتال، اولویت‌های واگذاری اراضی و جذب سرمایه‌گذاری عبارتند از:

صنایع فناوری اطلاعات و ارتباطات (IT و ICT)

صنایع هایتک و نوین

تجهیزات پزشکی و دارویی (صرفاً بسته‌بندی)

انرژی‌های تجدیدپذیر

الکترونیک

شرکت‌های دانش‌بنیان

اشتغال و سرمایه‌گذاری

ایجاد اشتغال

منطقه ویژه اقتصادی پیام نقش مهمی در اشتغال‌زایی استان البرز ایفا کرده‌است:

ایجاد ۱۵۰۰ شغل مستقیم در یک سال (۱۳۹۹-۱۴۰۰)

بیش از ۷۰۰۰ شغل مستقیم تا سال ۱۴۰۲

اشتغال غیرمستقیم قابل توجه در بخش‌های خدماتی و پشتیبانی

جذب سرمایه

در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در این منطقه انجام شده‌است:

بیش از ۱۰ تریلیون ریال (۲۳۸ میلیون دلار) سرمایه‌گذاری تا سال ۱۳۹۹

۵۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در سال ۱۴۰۴

بیش از ۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در حوزه فناوری اطلاعات و تجهیزات الکترونیک

در سال ۱۴۰۴، یک شرکت سرمایه‌گذاری بزرگ چینی آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری بلندمدت به ارزش ۵ میلیارد دلار در منطقه ویژه اقتصادی پیام اعلام کرد.

مزایا و معافیت‌ها

به‌موجب قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی و آیین‌نامه‌های اجرایی آن، فعالیت در منطقه ویژه اقتصادی پیام دارای مزایا و معافیت‌های متعددی است:

معافیت‌های مالیاتی

معافیت مالیاتی ۱۵ ساله برای شرکت‌های تولیدی و خدماتی

نرخ صفر مالیات برای فعالیت‌های تولیدی در منطقه

معافیت از پرداخت مالیات برای صادرات کالا و خدمات

معافیت‌های گمرکی

معافیت از پرداخت حقوق ورودی و عوارض گمرکی برای واردات مواد اولیه و تجهیزات

عدم نیاز به ثبت سفارش و گشایش اعتبار برای ورود کالای تولیدی به داخل کشور (تا میزان ارزش‌افزوده)

امکان توقف طولانی‌مدت کالا بدون نگرانی از متروکه شدن

سایر تسهیلات

معافیت از پرداخت هرگونه عوارض معمول در کشور

عدم نیاز به دریافت مجوزهای متعدد از ادارات مختلف

امکان ثبت شرکت با هر میزان مشارکت سهامدار خارجی

صدور کارت بازرگانی، پروانه اشتغال اتباع خارجی و گواهی مبدأ توسط سازمان مسئول

بلامانع بودن واردات هوایی با تجهیزات IT و گمرک تخصصی ICT

پروژه‌های توسعه‌ای

انرژی‌های تجدیدپذیر

یکی از محورهای مهم توسعه منطقه پیام، احداث نیروگاه‌های خورشیدی است. در سال ۱۴۰۳، بیش از ۵۰ هکتار از اراضی منطقه برای احداث مزرعه انرژی خورشیدی در قالب فراخوانی به بخش خصوصی واگذار شد. تاکنون:

نیروگاه خورشیدی گروه مادیران (فاز اول) افتتاح شده‌است

۳۰ مگاوات برق خورشیدی از نیروگاه پیام به شبکه سراسری تزریق شده‌است

قراردادهای متعددی برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی با سرمایه‌گذاری ۹ هزار میلیارد تومان امضا شده‌است

توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی

پروژه‌های عمرانی در دست اجرا شامل:

بهسازی اساسی باند پروازی (اتمام پیش از تابستان ۱۴۰۵)

سرمایه‌گذاری در ترمینال‌های مسافری و باربری

توسعه مرکز تعمیرات سنگین هواپیما

گمرک تخصصی فاوا

یکی از مهم‌ترین پروژه‌های در حال اجرا، راه‌اندازی گمرک تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات است که قرار است تا خرداد ۱۴۰۵ افتتاح شود. این گمرک بزرگترین پایگاه واردات محصولات IT و ICT کشور خواهد بود و با آزمایشگاه‌های تخصصی این حوزه هماهنگی‌های لازم برای استقرار در منطقه انجام شده‌است.

همچنین پروژه «مسیر سبز کالاهای ICT» که سال‌ها به فراموشی سپرده شده بود، اکنون با سرعت مناسبی در حال پیشرفت است.

همکاری‌های داخلی و بین‌المللی

همکاری‌های داخلی

پارک علم و فناوری البرز: در مرداد ۱۴۰۱، تفاهم‌نامه همکاری مشترک با هدف توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در استان البرز منعقد شد.

صندوق نوآوری و شکوفایی: همکاری در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات: حمایت‌های مستمر در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری

همکاری‌های بین‌المللی

شرکت لجستیک بین‌الملل CNTRAN (چین): در آذر ۱۴۰۲، تفاهم‌نامه همکاری با این شرکت واقع در منطقه ویژه اقتصادی شنزن امضا شد.

هیأت سرمایه‌گذاری چین: در آذر ۱۴۰۴، هیأت سرمایه‌گذاری چینی برای بررسی همکاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و سایر صنایع از منطقه بازدید کرد.

جایگاه استراتژیک

منطقه ویژه اقتصادی پیام به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، جایگاه استراتژیک در توسعه اقتصادی کشور دارد:

موتور توسعه اقتصادی

معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور در آذر ۱۴۰۴ اعلام کرد: «تجربه رشد اقتصادی کشورها، به‌ویژه کشورهای موفق آسیایی، نشان می‌دهد توجه هدفمند به مناطق ویژه اقتصادی و خوشه‌سازی فعالیت‌های فناورانه، نقش کلیدی در جهش اقتصادی ایفا می‌کند. منطقه پیام یکی از پیشران‌های توسعه کشور است.»

گلوگاه لجستیکی

موقعیت راهبردی پیام و اتصال همزمان به شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای، هوایی و (در آینده) ریلی، این منطقه را به یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های لجستیکی کشور تبدیل کرده‌است. در شرایطی که گاهی با محدودیت‌ها و انسدادهای کریدوری مواجه می‌شویم، توسعه مسیرهای هوایی و کارگو در پیام، گزینه‌های جایگزین راهبردی برای کشور ایجاد کرده و قدرت چانه‌زنی ایران را در رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش می‌دهد.

قطب اقتصاد دیجیتال

با تمرکز بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، منطقه پیام در مسیر تبدیل شدن به قطب اقتصاد دیجیتال و لجستیک هوشمند کشور قرار دارد. خوشه فناورانه مبتنی بر فناوری اطلاعات و الکترونیک در پیام می‌تواند به افزایش پیچیدگی اقتصادی کشور کمک کند.

چشم‌انداز آینده

معاون اقتصادی وزیر کشور در آذر ۱۴۰۴ اعلام کرد: «با توجه به برنامه‌های وزارت ارتباطات و پروژه‌های در حال اجرا، سال ۱۴۰۵ می‌تواند به‌عنوان نقطه عطفی در روند توسعه پیام و استان البرز ثبت شود.»

اهداف بلندمدت منطقه شامل:

تبدیل شدن به یکی از اصلی‌ترین مراکز تولیدی و فناوری کشور

افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی

توسعه فناوری‌های نوین و گسترش بخش‌های صنعتی

تقویت جایگاه ترانزیتی ایران در منطقه

تأمین امنیت زنجیره تأمین کشور

توسعه پیام نه‌تنها یک پروژه استانی، بلکه گامی ملی در مسیر تقویت اقتصاد دیجیتال، امنیت زنجیره تأمین و ارتقای جایگاه ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود.

جستارهای وابسته

منطقه ویژه اقتصادی ساوجبلاغ

پارک علم و فناوری البرز

پیوند به بیرون

وب‌سایت رسمی منطقه ویژه اقتصادی و فرودگاه بین‌المللی پیام

پورتال مناطق ویژه اقتصادی ایران

وب‌سایت پارک علم و فناوری البرز